منوی دسته بندی

هیچ محصولی در سبد خرید نیست.

سیستم مدیریت و بازیافت مواد زائد جامد شهری در ایران

۱- عناصر موظف در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری در ایران

سیستم های مدیریت مواد زائد جامد شهری در دنیا دارای هشت عنصر موظف به شرح زیرند:

  1. کاهش در مبدأ
  2. تولید
  3. ذخیره، پردازش و اداره در محل
  4. جمع آوری
  5. حمل و نقل
  6. بازیافت
  7. دفع
  8. مراقبت های بعد از دفع

وضعیت این عناصر در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری در ایران از نظر کلی بررسی می شود. بدیهی است تمامی شهرهای ایران از نظر ایجاد سیستم های مدیریت مواد زائد جامد یکسان نیستند و نمی توان قائده کلی و عمومی برای آنها تبیین کرد. به همین دلیل در این بررسی به شهرهای بزرگ و کلان شهرها اشاراتی خواهد شد.

۱-۱- کاهش در مبدأ

به طراحی، تولید، عرضه و استفاده از محصولات به نحوی که در پایان عمر مفید تولیدات، منجر به کاهش کمیت و سمیت زائدات حاصله بشود، کاهش در مبدأ می گویند. از این تعریف مشخص می شود که کاهش در مبدأ از چارچوب متعارف سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری و از محدوده وظایف شهرداری ها بسیار فراتر است و اجرای آن نیاز به عزم ملی و سیاست گذاری کلان در سطح دولت، وزارت صنایع، وزارت بازرگانی، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت اقتصاد و دارایی و وزارت کشور دارد. اجرای برنامه های کاهش در مبدأ در کشورهای صنعتی با هدف کاستن از کمیت و کیفیت زائدات مخاطره آمیز منجر به بروز نسل جدیدی از فناوری به نام فناوری های پاک در دنیا شده است. در ایران هنوز در این زمینه اقداماتی صورت نگرفته و حتی صورت مسئله در شهرداری ها و وزارت کشور طرح نشده است. برای روشن شدن مسئله فقط به ذکر یک مثال اکتفا می شود.

در شهر تهران روزانه متجاوز از شش هزار تن زباله شهری تولید می شود، که قسمت اعظم آن را زباله های فسادپذیر با منشأ گیاهی یا حیوانی تشکیل می دهد. درصد قابل توجهی از این زائدات را می توان با کنترل های مقدماتی مانند نظارت بر تولید و عرضه متناسب با مصرف، حذف کرد یا به حداقل رساند. سبزی ها یکی از نمونه هاست. روزانه متجاوز از ۱۵۰۰ تن سبزی از اطراف تهران و نقاط دوردست وارد تهران شده و توزیع می گردد. هفت درصد این مقدار در میدان های تره بار و ۴ درصد در سبزی فروشی ها به زائدات تبدیل می شود. در هنگام پاک کردن سبزی نیز ۴۳ درصد آن به زائدات تبدیل می شود، به عبارت دیگر، در مجموع ۵۴ درصد از کل سبزی عرضه شده به زائدات تبدیل می شود و فقط ۴۶ درصد آن بعد از پاک شدن قابل استفاده است؛ یعنی روزانه حدود ۸۱۰ تن زائدات سبزی وارد جریان زباله های شهری در تهران می شود. با حساب سرانگشتی زیان اقتصادی ناشی از مدیریت این زائدات به حدود ۴/۵ میلیارد ریال در سال می رسد. این رقم فقط هزینه های حمل زائدات و دفن آنها را دربر می گیرد و شامل هزینه های فرصت، هزینه های زیست محیطی، هزینه های اجتماعی و هزینه های حمل و نقل و توزیع سبزی ها نمی شود.

درست است که اجرای برنامه های کاهش از مبدأ بسیار فراگیر است و باید در سطح ملی شهرهای هماهنگی هایی را به عمل آورد، ولی شهرداری ها در محدوده شهرهای خود و وزارت کشور در سطح قانون گذاری و ایجاد هماهنگی می توانند این کار را شروع کنند و با ایجاد زمینه های مناسب این برنامه را در سطح وزارتخانه های دیگر هم عملی کنند.

۱-۲- تولید

پایه و اساس برنامه ریزی و طراحی سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری، شناخت کمیت و کیفیت تولید است. کمیت تولید در حجم سرمایه گذاری برای ماشین آلات، ظروف ذخیره در محل، ایستگاه های انتقال، ظرفیت دفع، سازماندهی و تشکیلات مناسب، مؤثر است؛ در حالی که کیفیت مواد بر نوع پردازش، ماشین آلات و روش دفع تأثیر می گذارد. خوشبختانه در شهرهای مختلف کشور بخصوص در شهرهای بزرگ و نیز در بعضی استان ها مثل استان های گیلان، مازندران و گلستان، در ده سال اخیر مطالعات خوبی درمورد شناخت کمی و کیفی زباله انجام شده است. در شهرهای بزرگ مثل تهران، مشهد، تبریز، اصفهان، رشت، کرج، اهواز و شیراز مطالعات نسبتاً خوبی در زمینه تولید مواد زائد جامد در ده سال گذشته انجام شده است. بر اساس مطالعات وزارت کشور در سال ۱۳۷۴، تولید روزانه زباله خانگی برای هر شهروند ۸۰۰ گرم، زباله بیمارستانی ۱۷ گرم و زباله های صنعتی شهر ۲۶ گرم است. جدول ۱، میکانگین درصد اجزای تشکیل دهنده زباله های شهری کشور را در سال ۱۳۷۴ نشان می دهد.

 

جدول ۱ – میانگین درصد اجزای تشکیل دهنده زباله های شهری کشور در سال ۱۳۷۴

اجزاء

درصد

مواد فسادپذیر

۶۲/۶۴

کاغذ

۱۰/۹۲

پلاستیک

۱۰/۲۸

فلز

۳/۲۴

شیشه

۴/۲۴

پارچه

۴/۰۸

چوب

۵/۵۲

 

کل جمعیت کشور در حال حاضر ۶۵ میلیون نفر است. ۶۴/۲ درصد این جمعیت در شهرها زندگی می کنند، مابقی روستایی و کوچ رو هستند. بنابراین کل جمعیت شهری کشور ۴۱,۸۰۰,۰۰۰ نفر است. تولید سرانه زباله های شهری در کل کشور ۸۰۰ گرم برای هر نفر در روز است، بنابراین کل زباله های شهری برابر ۳۳,۴۴۰,۰۰۰ کیلوگرم در روز یا ۱۲,۲۰۵,۶۰۰ تن در سال برآورد می شود.

۱-۳- ذخیره، پردازش و اداره در محل

سومین عنصر موظف در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری، ذخیره، پردازش و اداره در محل است. انجام درست این عنصر بستگی کامل به فعالیت روابط عمومی و آگاه سازی از طرف سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری دارد. در اینجا نقش فهرست نویسی، نظام و خطوط راهنما و روابط عمومی بسیار مؤثر است. در طرح جدید مدیریت جمع آوری و دفع شهرداری تهران در سال ۱۳۶۴ این عنصر یک حلقه مفقوده طرح بوده و تا کنون هم این عنصر جایگاه خود را در سیستم مدیریت مواد زائد شهر تهران پیدا نکرده است. علت اصلی آن، عدم وجود یا ضعف اجزای پشتیبانی مربوط مثل فهرست نویسی، نظام و خطوط راهنما و روابط عمومی ویژه است.

در ساله های اخیر اقداماتی در بعضی از مناطق شهرداری های کلان شهرها و شهرهای بزرگ مثل تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز و کرمان در زمینه طراحی ظروف ذخیره متناسب با ماشین آلات جمع آوری انجام شده، ولی درمورد پردازش در محل فقط در بعضی از شهرها مثل اصفهان و شیراز جداسازی زباله های تر و خشک و بهداشتی-درمانی به اجرا درآمده است. به هر صورت، مکانیزه کردن سیستم جمع آوری در شهرها در گرو سامان دادن به این عنصر موظف است. علاوه بر اینها، این عنصر نقش مهمی در حفظ بهداشت شهری دارد، زیرا در اینجاست که زباله برای مدتی بدون صاحب و در معابر رها شده است. البته در بیشتر شهرهای کشور به روش های مختلف زمان جمع آوری به اطلاع شهروندان رسیده است. به دلایل مختلف از جمله درصد پایین همکاری مردم و نیز عدم رعایت زمان جمع آوری توسط تیم های جمع آوری شهرداری، هنوز اختلالات زیادی در این زمینه ها در سیستم مدیریت زباله شهری در شهرهای کشور و حتی در تهران وجود دارد.

مطالعات وزارت کشور در سال ۱۳۷۴ نشان داد که مردم برای ذخیره زباله در محل از انواع مختلف ظروف قابل دسترس استفاده می کنند. کیسه های پلاستیکی از انواع مختلف، عمدتاً کیسه های پلاستیک مستعمل که از خرید میوه حاصل می شود، انواع سطل های پلاستیکی، پیت حلبی بزرگ و کوچک، کیسه و گونی های مستعمل در شهرهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. میانگین درصد استفاده از کیسه پلاستیکی، افزایش پیدا کرده است. درصد استفاده از کیسه پلاستیکی، سطل پلاستیکی، پیت حلبی و سایر موارد در ذخیره زباله در سال ۱۳۷۴ به ترتیب ۱۷/۵، ۲۶، ۴۴/۵، ۱۲ بود.

۱-۴- جمع آوری

پرهزینه ترین و مشکل ترین قسمت مدیریت مواد زائد جامد شهری، مسئله جمع آوری زباله است. جمع آوری زباله در ایران در مقایسه با سایر کشورهای در حال توسعه در وضع بسیار مطلوبی قرار دارد. در پانزده سال گذشته شهرداری ها با کمک مالی و هدایت وزارت کشور اقدامات ارزنده ای در ساماندهی و تأمین ماشین آلات جمع آوری انجام داده اند، در صورتی که در بسیاری از شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه بین ۳۰ تا ۵۰ درصد زباله ها جمع آوری نمی شود. در ایران بطور متوسط بیش از ۹۰ درصد زباله های شهری از طریق سیستم مدیریت زباله شهری جمع آوری می شود. در تمام شهرها از ماشین آلات مخصوص برای جمع آوری استفاده می شود. فقط در محله های قدیمی شهرها که امکان تردد ماشین آلات وجود ندارد، چرخ دستی برای جمع آوری زباله مورد استفاده قرار می گیرد.

در سال های اخیر درمورد زمان جمع آوری در بعضی از شهرها مطالعاتی انجام شده و جمع آوری را متناسب با شلوغی ترافیک شهری تنظیم کرده اند یا حتی در کلان شهرها جمع آوری را در شب برنامه ریزی کرده اند.

در سال ۱۳۷۴ حدود ۱۷ درصد شهرها زباله های خود را به هنگام شب، ۹۶ درصد در صبح و ۴۳ درصد بعدازظهر زباله ها را جمع آوری می کردند. علت اینکه مجموع این درصدها از صد بالاست، این است که در بعضی شهرها جمع آوری در دو یا سه نوبت در روز انجام می شود. برای مثال در مناطق شلوغ و بازار جمع آوری حتماً در سه نوبت انجام می شود. شایان ذکر است که عدم همکاری مردم و پایین بودن درصد مشارکت مردم، یکی از عواملی است که منجر به تکرار جمع آوری زباله توسط شهرداری در محلات می شود. به عبارت دیگر، جمع این درصدها ۱۵۶ است و ۵۶ درصد اضافی به دلیل اختلالاتی است که در سیستم وجود دارد و باید شهرداری ها برای رفع آن اقدام کنند.

جمع آوری زباله علاوه بر اینکه در بعضی از محلات شهرها سه بار در روز انجام می شود، در بعضی مناطق شهری هم همه روزه انجام می شود. در سال ۱۳۷۴ حدود ۵۷ درصد شهرها هفته ای ۶ روز، ۳۰ درصد یک روز در میان، ۸/۲ درصد هفته ای دو بار و ۷ درصد همه روزه زباله های شهری را جمع آوری می کردند. در زمینه فرکانس جمع آوری و عوامل مؤثر بر آن، در کشور نیاز به تحقیق و بررسی است. به نظر می رسد با برنامه ریزی و زمینه سازی مناسب می توان فرکانس جمع آوری را کاهش داد. این مسئله نیاز به بررسی و تحقیق دارد.

یکی از بزرگترین مشکلات بهداشتی سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری در ایران، نحوه جمع آوری مواد زائد بهداشتی-درمانی است. البته در سال های اخیر در خیلی از شهرها زباله های بیمارستانی جدا از سایز زباله های شهری جمع آوری می شوند، ولی این زباله ها فقط قسمتی از زباله های عفونی را شامل می شوند. در این شهرها زباله های مطب پزشکان، درمانگاه ها، مراکز تحقیقاتی پزشکی، خانه سالمندان، داروخانه ها و غیره معمولاً با زباله های خانگی و تجاری جمع آوری می گردند. در سال ۱۳۷۴، حدود ۷۷ درصد زباله های بیمارستانی همراه با زباله های شهری جمع آوری می شدند.

در شهرهای کشور از سیستم های مختلف، ظروف ثابت و متحرک برای جمع آوری مواد زائد جامد استفاده می شود. جمع آوری مکانیزه فقط در بعضی محلات شهرهای بزرگ مثل تهران، شیراز، اصفهان و کرمان شروع شده و اکثر شهرها از روش نیمه مکانیزه برای جمع آوری زباله استفاده می کنند. در سال ۱۳۷۴، برای جمع آوری زباله شهرها حدود ۶۱ درصد روش مکانیزه و ۳۹ درصد روش سنتی اعمال می شد.

اگرچه در پانزده سال گذشته بخش خصوصی در جمع آوری زباله ها فعال شده است، ولی به دلایل زیر هنوز درصد کمی از جمع آوری زباله در شهرها توسط بخش خصوصی انجام می گیرد:

  1. اداره قراردادها در شهرداری ها برای انجام این کار وجود ندارد.
  2. ضوابط و آیین نامه های لازم در شهرداری ها وجود ندارد.
  3. مکانیزم تعیین عملکرد درست و بالعکس مشخص نیست.
  4. شرکت های خصوصی برای خرید ماشین آلات ریسک نمی کنند.
  5. ظرفیت سازی برای ایجاد شرکت های جمع آوری در کشور صورت نپذیرفته است.

تعداد کارکنان برای جمع آوری هر تن زباله در شهرهای مختلف متغیر است، ولی در شهرهایی که از ماشین آلات بیشتری برای جمع آوری و نظافت شهر استفاده می کنند، این تعداد کمتر است. برای مثال در یزد برای جمع آوری هر تن زباله ۵ نفر مشغول کارند و در تهران نیم نفر. هزینه جمع آوری هر کیلوگرم زباله شهری در کشور بطور متوسط حدود ۵۰ ریال در سال ۱۳۷۴ گزارش شده است.

۱-۵- حمل و نقل

عنصر موظف حمل و نقل، زمانی در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری ضرورت پیدا می کند که فاصله محل دفع از مراکز تولید در شهر فاصله زیاد داشته باشد و لازم باشد که زباله های جمع آوری شده از وسایل نقلیه کوچکتر به کامیون های بزرگتر بارگیری شود. این انتقال در مکانی به نام ایستگاه های انتقال صورت می گیرد. بنابراین حمل و نقل در شهرهای بزرگ ضروری است. ایستگاه های انتقال در شهرهای کشور به چهار صورت مشاهده می شودند: زمین باز، چهار دیواری، کانتینر و ایستگاه های مجهز. در سال ۱۳۷۴، تعداد ایستگاه های انتقال مجهز ۱۶۰ عدد بود. در شهرهای کشور ۳۰۷ کانتینر، ۵۱۲ چهار دیواری و ۹۷۷ زمین باز به عنوان ایستگاه انتقال زباله در شهرها وجود داشت.

۱-۶- بازیافت

بازیافت مواد زائد جامد شهری در کشور عمدتاً در دست دوره گردها و گروه های غیر رسمی و کارگران شهرداری است. در بعضی شهرها مثل اصفهان و شیراز، جداسازی از مبدأ به صورت تر و خشک چند سالی است که اجرا می شود، ولی در اکثر قریب به اتفاق شهرهای دیگر زباله توسط گروه های غیر رسمی جداسازی می شود. اجزای بازیافتی توسط دوره گردها و کارگران شهرداری عبارتند از کاغذ و مقوا، پلاستیک، فلزات و بعضاً شیشه. این مواد بازیافتی توسط کارگاه هایی که در اطراف شهرها قرار دارند، پردازش شده و به کارگاه های تولیدی دیگر یا کارخانه ها فروخته می شوند.

در یک بررسی که در سال ۱۳۷۴ از شهرداری ها به عمل آمد، مشخص شد که بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در امر بازیافت علاقمند است. هم اکنون در بعضی شهرهای کشور مثل رشت در گیلان و جویبار در مازندران، بخش خصوصی در امر بازیافت فعال است. بعضی شهرداری ها هم برای سرمایه گذاری در بازیافت علاقه نشان داده اند. تاکنون بعضی شهرداری ها در تولید کمپوست سرمایه گذاری کرده اند که در این قسمت به آن پرداخته خواهد شد.

۱-۶-۱- کارخانه های کمپوست در ایران

ایجاد کارخانه های کمپوست در ایران، به سال ۱۳۳۸ که کارخانه کود آلی اصفهان تأسیس شد، بر می گردد. در سال ۱۳۵۱، کارخانه کمپوست با ظرفیت ۵۰۰ تن در روز در صالح آباد تهران توسط شرکت NEW SOIL انگلستان راه اندازی شد. این کارخانه تا سال ۱۳۵۴ به صورت متناوب مورد استفاده قرار گرفت، ولی هیچگاه ظرفیت آن به ۵۰۰ تن نرسید و سرانجام در آن سال تعطیل شد. در سال ۱۳۶۱ قراردادی با یک شرکت ایرانی برای راه اندازی مجدد کارخانه منعقد و در سال ۱۳۶۳ به علت عدم موفقیت عملیات شرکت فوق، تعطیل شد. در سال ۱۳۶۸، سازمان بازیافت تهران که جایگزین اداره کل کود گیاهی شد، کار را پیگیری کرد و در سال ۶۹ با عقد قراردادی با شرکت ایرانی تصمیم به راه اندازی کارخانه گرفت. این کارخانه بعد از تغییرات فراوان در برج های تخمیر و حذف سیستم آبپاش و ایجاد سیستم جمع آوری شیرابه در سال ۱۳۷۲ به دست ریاست جمهور وقت آقای هاشمی رفسنجانی افتتاح گردید، ولی به دلیل ایجاد لجن به جای کمپوست بسرعت تعطیل شد. هم اکنون بقایای این کارخانه در صالح آباد موجود است. تمام ضرر و زیان های حاصل از این کارخانه به دلیل عدم اعتقاد مسئولان وقت به نظرهای علمی کارشناسان بود که بارها اعلام کرده بودند سیستم این کارخانه با کیفیت زباله های ایران همخوانی ندارد.

در سال ۱۳۶۸، کارخانه جدید کمپوست اصفهان با ظرفیت ۵۰۰ تن در روز و با روش ویندرو تأسیس شد. این کارخانه هم اکنون مشغول به کار است. در سال ۱۳۷۵، کارخانه کمپوست مشهد با ظرفیت ۵۰۰ تن در روز احداث شد. این کارخانه هنوز نتوانسته به ظرفیت اسمی خود برسد. کارخانه های کمپوست کرج و تبریز که از سال ۱۳۶۲ در دست برنامه ریزی و ساخت است، به دلایل متعدد هنوز به بهره برداری نرسیده اند. البته در این کارخانه ها کلیه ماشین آلات نصب شده، ولی به دلیل پاره ای مشکلات هنوز تحویل قطعی نشده اند. وضعیت کارخانه کمپوست رشت هم مشابه کارخانه های تبریز و کرج است. برای مثال در کارخانه رشت برای راه اندازی، به بیوفیلتر نیاز است که قرار است به زودی نصب شود.

با تعطیلی کارخانه کمپوست صالح آباد، سازمان بازیافت، واحد کمپوست کوچک و قابل حملی به نام کارکو راه اندازی کرد که این کارخانه هم اکنون در کهریزک کار می کند. احداث دو واحد ۱۰۰۰ تنی کارخانه کمپوست از سال ۷۲ در دستور کار سازمان بازیافت قرار گرفت. ماشین آلات این دو واحد هم خریداری و یک واحد آن افتتاح شده، ولی ادامه کار این واحد با ماشین آلات نصب شده با مشکلات جدی روبه روست و فعلاً با ظرفیت بسیار پایین حدود صد تن در روز کار می کند.

طرح های بیوکمپوست در تهران به صورت آزمایشی اجرا شده و در کرمانشاه هم این طرح در دست اجراست. در بابل و ساری نیز طرح بیوکمپوست در سال ۸۱ به اجرا درآمد. ورمی کمپوست هم در بعضی شهرها مثل سمنان و تبریز به صورت پایلوت اجرا شده است.

۱-۷- دفع

دفع زباله های شهری در ایران، عمدتاً به روش های دفن در زمین یا سوزاندن و تلنبار در زمین صورت می گیرد؛ به عبارت دیگر، استفاده از زمین تنها روش دفع زباله های شهری است. تا سال ۱۳۷۴، ۸۵ درصد شهرهای کشور برای دفع زباله های خود از روش تلنبار زباله در زمین و بعضاً همراه با سوزاندن استفاده می کردند. ۱۵ درصد بقیه هم زباله ها را در ترانشه هایی می ریختند و بعد از پر شدن ترانشه روی آن را با خاک می پوشاندند. فقط در سال های اخیر و با کمک  بی دریغ وزارت کشور، در چند شهر طرح های دفن بهداشتی شروع شده است. اولین مکان دفن بهداشتی زباله در کشور که بر اساس اصول مهندسی به اجرا درآمده و شامل سیستم های جمع آوری و تصفیه شیرابه و جمع آوری گاز است، در شهریور ماه ۱۳۷۹ در شهر نور واقع در استان مازندران به بهره برداری رسید و هم اکنون در حال کار است. متعاقب آن در شهرهای دیگر استان مازندران و استان های دیگر طرح های دفن بهداشتی با حمایت وزارت کشور به اجرا درآمد. تعداد طرح های دفن بهداشتی که تاکنون توسط وزارت کشور حمایت و سرمایه گذاری شده، به ۷۰ مورد رسیده است.

دفع زباله های بهداشتی-درمانی کشور یکی از مشکلات زیست محیطی مدیریت مواد زائد جامد شهری است. اگرچه بیشتر بیمارستان های کشور مجهز به زباله سوزند ولی اغلب این زباله سوزها یا کار نمی کنند یا به صورت ناقص عمل می کنند. برای مثال در تهران از ۱۳۶ بیمارستان مورد مطالعه که همگی هم زباله سوز داشتند، فقط در ۲ بیمارستان زباله سوز کار می کرد. در ضمن، زباله های عفونی سایر مراکز بهداشتی-درمانی که در سطح شهرها پراکنده اند نیز با سایر زباله ها جمع آوری و دفع می گردد. براساس بررسی های به عمل آمده، در سال ۱۳۷۴ روش های دفع زباله های بیمارستانی در کشور عبارت بودند از ۱۸ درصد تلنبار در زمین، ۲۲ درصد تلنبار در زمین و سوزاندن و ۵۸ درصد دفن در زمین، که عمدتاً همراه با سایر زباله های شهری انجام می گردد.

زباله های صنعتی در محدوده شهرها نیز که بعضاً خطرناک هم هستند، با سایر زباله های شهری جمع آوری و دفع می شود. حتی زباله های صنعتی صنایع اطراف شهرها نیز با توافق شهرداری به محل دفن زباله های شهری آورده می شود.

۱-۸- مراقبت های بعد از دفع

هشتمین عنصر موظف در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری، مراقبت های بعد از دفع است. دفع مواد زائد به روش های مختلف می تواند آثار طولانی مدت در محیط طبیعی و متعاقب آن بر بهداشت جوامع انسانی ایجاد کند. برای مثال دفن زباله در زمین، حتی به صورت دفن مهندسی بهداشتی هم تا سالیان دراز می تواند آب، هوا و خاک زیر و اطراف محل دفن را آلوده سازد. تولید کمپوست و استفاده از آن در کشاورزی و باغداری می تواند منجر به آلودگی های پراکنده و وسیع گردد. بنابراین مراقبت های بعد از دفع یکی از موارد ضروری است که باید بر اساس ضوابط و مقررات ویژه پیگیری شود. در ایران هنوز مراقبت های بعداز دفع در دستور کار متولیان مدیریت مواد زائد جامد شهری، محیط زیست و بهداشت قرار نگرفته است. امید است در این مورد هرچه سریعتر اقدامات اساسی صورت پذیرد.

۲- عناصر پشتیبانی در سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری در ایران

عناصر و اجزای پشتیبانی کننده مدیریت مواد زائد جامد شهری، مجموعه ای از فعالیت ها را شامل می شود که در جهت تحقق اهداف سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری باید انجام گیرد. جمع عناصر پشتیبانی و عناصر موظف، سیستم مدیریت مواد زائد جامد را تشکیل می دهند. بنابراین بدون وجود عناصر پشتیبانی کننده امکان موفقیت سایر عناصر و بالطبع موفقیت وجود ندارد. این عناصر عبارتند از سازماندهی و تشکیلات، امور مالی، آموزش و تجهیز نیروی انسانی، راه اندازی، مدیریت تجهیزات، پرسنلی، گزارش نویسی، محاسبه قیمت و بودجه نویسی، اداره قراردادها، نظام و خطوط راهنما و روابط عمومی. بدین ترتیب، هر سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری باید این عناصر را به صورت مستقل دارا باشد.

در شهرداری های ایران، مدیریت مواد زائد جامد شهری یکی از فعالیت های معاونت خدمات شهری است و تشکیلات و سازماندهی جداگانه ای برای خود ندارد. آنچه به عنوان سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری با اجزا و تشکیلات مشخص در کشورهای صنعتی شناخته شده است، در شهرداری های کشور وجود ندارد. فقط در شهرهایی که سازمان بازیافت دارند، تشکیلات جداگانه و سازمان مستقلی برای انجام بعضی از امور مدیریت مواد زائد جامد شهری وجود دارد.

برای اجرای این سیستم ها و ایجاد ارتباط منطقی، بهینه و متعادل بین این عناصر، به منظور رسیدن به اهداف سیستم، به سازماندهی و تشکیلات مناسب نیاز است؛ سازماندهی و تشکیلاتی که جوابگوی تمام نیازهای سیستم مستقل، پویا و خلاق باشد. سازماندهی و تشکیلات مدیریت مواد زائد جامد شهری در اکثر قریب به اتفاق شهرها به جمع آوری خلاصه می شود و به ترتیب سلسله مراتب عبارت است از شهردار منطقه، رئیس خدمات شهری، رئیس ناحیه، سرکارگر و کارگر. در صورتی که در شهرهای کوچک کشورهای صنعتی سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری به صورت سازمانی مستقل و با سازماندهی و تشکیلات مشخص که همه عناصر و اجزای سیستم را فرا می گیرد، وجود دارد.

عدم وجود این عناصر پشتیبانی کننده در این سیستم ها مشکلات فراوانی را ایجاد کرده و تغییر و تحول در این سیستم ها را ناممکن یا بسیار مشکل ساخته است. به همین دلیل تغییرات در این سیستم ها بسیار بطئی و کند بوده است و عموماً تغییرات و اصلاحات همه در اثر فشار و اجبار انجام شده نه براساس برنامه ریزی و هدف گذاری و ارتقای بهره وری و سطح خدمات.

وزارت کشور باید در تشکیلات و سازماندهی معاونت خدمات شهری شهرداری ها در زمینه ایجاد سیستم مستقل مدیریت مواد زائد جامد شهری مطالعاتی انجام داده و متناسب با نیاز شهرداری ها اقدامات لازم را انجام دهد.

 

مشخصات منبع مورد استفاده:

[restrict level=1]
نام کتاب: بازیافت مواد زاید جامد شهری

مؤلف: دکتر محمدعلی عبدلی

ناشر: انتشارات دانشگاه تهران

نوبت چاپ: چهارم

تاریخ نشر: ۱۳۹۴

صفحات مورد استفاده: ۳۶ تا ۴۵ (فصل دوم)

[/restrict]

این مطلب چقدر مفید بود؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تلفن همراه *