تعریف مواد زائد خطرناک
در دهه ۸۰ توجهات زیادی بر روی این موضوع شده که چه ماده ای ممکن است زائد و خطرناک باشد. سیستم های ملی به طور قابل ملاحظه ای در تعریف این مواد و در انواع مواد زائدی که می توانند ماده زائد خطرناک محسوب شوند با یکدیگر متفاوت باشند. بسیاری از سازمان های بین المللی تلاش کرده اند که فهرستی از مواد زائد خطرناک تهیه کنند. این عمل اولین قدمی است که برای یکنواخت کردن این تعاریف انجام شده است. تاکنون تعاریف زیادی درباره مواد زائد خطرناک ارائه شده است، ولی در کل می توان آنها را به دو گروه زیر طبقه بندی کرد:
- تعاریف غیر کاربردی: تعاریفی که بسیار کلی و ذهنی بوده و خصوصیت بارز آنها نامشخص بودن هدف کلی در تعریف است. این تعاریف عموماً توسط محققان علوم صرف مطرح شده است و جنبه اجرایی، مهندسی، کنترل و مدیریت در آنها بسیار ضعیف است.
- تعاریف طبقه بندی شده: در این گروه، هدف خاصی که همانا کنترل مواد زائد خطرناک است پیگیری می شود. این تعاریف بیشتر جنبه مدیریتی دارند و در قوانین، مقررات و رهنمودها استفاده می شوند. این تعاریف بیشتر بر اساس واقع گرایی، نگارش کاربردی فنی و مهندسی و اقتصادی شکل گرفته اند. باتوجه به طبقه بندی مزبور به چند مورد از تعاریفی که درباره مواد زائد خطرناک مطرح شده اند، می پردازیم.
تعریف ارائه شده توسط گروه ویژه متخصصان مدیریت صحیح زیست محیطی مواد زائد خطرناک
یکی از تعاریف کاربردی درباره مواد زائد خطرناک تعریفی است که گروه متخصصان مدیریت صحیح زیست محیطی مواد زائد خطرناک در سال ۱۹۸۵ ارائه داده اند. طبق این تعریف، مواد زائد خطرناک موادی هستند که یکی از دو شرط زیر را دارا باشند:
- به دلیل میل ترکیبی شدید، سمیت، قابلیت انفجار، خاصیت خورندگی و یا سایر مشخصات برای محیط زیست یا سلامتی انسان چه به صورت تماس با سایر مواد زائد، ایجاد خطر کند و یا احتمال ایجاد آن را سبب گردند.
- از نظر قانون ایالتی که پسماند در آنجا تولید می شود و یا در آن دفع می گردد و یا در هنگام حمل و نقل از آن ایالت عبور می کند، خطرناک تلقی شوند.
تعریف سازمان بهداشت جهانی از مواد زائد خطرناک
بر طبق این تعریف موادی زائد خطرناکند که:
- باعث ایجاد خطرات کوتاه مدت از قبیل سمیت حاد از طریق بلع، تنفس، جذب پوستی، خورندگی و سایر مخاطرات، در اثر تماس با چشم و پوست و یا خطر آتش سوزی و انفجار شوند.
- باعث ایجاد خطرات دراز مدت زیست محیطی شامل سمیت مزمن در اثر تماس مکرر و سرطان زایی (که در برخی موارد از تماسهای حاد اما با دوره تأخیر طولانی نیز ناشی می گردد) شوند و یا نسبت به فرآیندهای سمیت زایی نظیر تجزیه پذیری زیستی پایدار باشند و دارای پتانسیل آلوده سازی آبهای سطحی باشند و باعث ایجاد شرایط مورد اعتراض از دیدگاه زیبایی شناسی مثل بوجود آمدن بوهای نامطبوع شوند.
این تعریف را سازمان معتبری ارائه داده است، لیکن به دلیل کلی بودن، تعریف چندان مطلوبی در امور اجرایی و مدیریتی نیست و لذا در زمره تعاریف غیر کاربردی قرار دارد.
تعریف سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا از مواد زائد خطرناک
این سازمان ماده زائدی را خطرناک می داند که یک یا چند شرط زیر را داشته باشد:
- از خود ویژگی های قابلیت اشتعال، خورندگی، میل ترکیبی شدید یا سمیت را نشان دهد.
- ماده زائد حاصل از منابع نامشخص باشد (مواد زائد حاصل از فرآیندهای صنعتی).
- ماده زائد حاصل از منابع مشخص باشد.
- مخلوطی کهحاوی فهرستی از مواد زائد خطرناک باشد.
- ماده ای که از مقررات “قانون حفاظت و بازیافت منابع” معاف نباشد.
- ماده زائد حاصل از فرآیندهای شیمیایی، تجاری، مواد واسط و مواد باقیمانده باشد.
- در طبیعت غیر قابل تجزیه و پایدار باشد.
- برای موجودات زنده کشنده باشد.
- دارای اثرات تجمعی و یا تأثیر مخرب باشد.
- از نظر بیولوژیک قابل ازدیاد باشد.
تعریف برنامه محیط زیست سازمان ملل از مواد زائد خطرناک
قانون حفظ محیط و بازیافت منابع ۱۹۷۶ کنگره آمریکا واژه پسماند خطرناک را اینگونه تعریف کرد:
پسماند یا ترکیبی از پسماندها که به دلیل مقدار، غلظت یا ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و عفونی آن می تواند:
- موجب افزایش مرگ و میر، افزایش بیماری های حاد غیر قابل بازگشت یا بیماری های ناتوان کننده قابل بازگشت شود.
- ایجاد خطر بالفعل یا بالقوه قابل توجه برای سلامت انسان یا محیط زیست هنگامی که به صورت نامناسب تصفیه، ذخیره، حمل یا دفع شده باشند، کند.
- در ایجاد شرایط ذکر شده مشارکت داشته باشد.
اگرچه در این تعریف، از واژه مواد زائد جامد استفاده شده است، این مفهوم دربرگیرنده مواد نیمه جامد (مانند لجن های صنعتی)، مایعات و همچنین گازهای موجود در مخازن نیز است.
پس از تعریف واژه پسماند خطرناک در قانون RCRA، کنگره آمریکا، EPA را ملزم به تدوین چارچوبی قانونی کرد که بوسیله آن پسماندهایی را که می بایست به عنوان پسماندهای خطرناک مدیریت شوند شناسایی کند. در شناسه ۴۰ از قوانین فدرال بخش ۲۶۱، EPA تصریح کرده است که پسماندی خطرناک تلقی می شود که یکی از چهار شرط ذیل را دارا باشد:
- نشان دادن هر یک از ویژگی های پسماند خطرناک
- قرار گرفتن در فهرست پسماندهای خطرناک
- ترکیبی از پسماند خطرناک لیست شده و پسماند غیر خطرناک. به طور کلی ترکیبی که شامل یک پسماند خطرناک است، پسماند خطرناک تلقی می شود، مگر اینکه ترکیب مستثنی شده یا دیگر هیچ یک از ویژگی های پسماند خطرناک را بروز ندهد.
- پسماندی که به شکل مشخصی از قانون پسماند خطرناک مستثنی نشده باشد.
علاوه بر این، محصولات فرعی حاصل از تصفیه هر یک از پسماندهای خطرناک نیز خطرناک تلقی می شوند، مگر آنکه به صورت مشخص مستثنی شده باشند.
برای تعیین معیارهای شناسایی پسماندهای خطرناک، EPA چهار ویژگی زیر را به عنوان شاخص های ذاتی خطرناک بودن در تمامی مواد انتخاب کرد:
- قابلیت اشتعال
- قابلیت خورندگی
- واکنش پذیری
- سمیت EP۱
شاید این سؤال مطرح شود که چرا EPA این شاخص ها را برای تعریف پسماند خطرناک انتخاب کرده است. EPA به دو دلیل این ویژگی ها را در تعریف پسماند خطرناک ارائه داد: دلیل اول آن است که مشخصات به گونه ای باشند که در قالب اصطلاحات فیزیکی، شیمیایی یا دیگر خاصیت ها قابل تعریف باشند؛ دومین دلیل برای انتخاب این شاخص ها این است که ویژگی های انتخاب شده می بایست قابلیت اندازه گیری توسط روشهای استاندارد و در دسترس را داشته باشند. معیار دوم بدان علت پذیرفته شد که مسئولیت اولیه تعیین اینکه یک پسماند جامد ویژگی های گفته شده را از خود بروز می دهد را بر عهدهتولید کننده بگذارد، چرا که EPA معتقد است اگر تولیدکنندگان با روشهای موجود و غیر پیچیده نسبت به تعیین ویژگی های پسماندها اقدام نکنند سایر سیستم های شناسایی، در تعیین ویژگی های آن ماده ناکارآمد می باشند.
به دلیل گستره وسیعی که معیار دوم دارد، EPA از افزودن خاصیت سرطان زایی و جهش زایی، پتانسیل انباشت زیستی و سمیت گیاهی به شاخص های تعریف پسماند خطرناک خودداری کرد. EPA متوجه شده که روشهای آزمایش که برای اندازه گیری این ویژگی ها استفاده شدند، به دلیل پیچیدگی بیش از حد و نیاز به وجود دستگاه های حرفه ای و کارکنان ماهر به اصلاحات بیشتری نیاز دارند. افزون بر این، باتوجه به اطلاعات موجود درمورد این ویژگی ها، EPA تشخیص داد که با استفاده از روشهای آزمایش موجود نمی توان یک مرز عددی مشخصی را ارائه داد که بر اساس آن بتوان با درصد مشخصی از اطمینان خطرناک بودن یک ماده را بررسی کرد.
بنابراین به موازات قبول کلی پروتکل های آزمون که روش های آزمایش را مشخص می کنند، با تعیین سطوح کمی مجاز برای یک ویژگی، می توان ویژگی های بیشتری را در تعریف پسماند خطرناک لحاظ کرد. امروزه مشخصات پسماندهایی که یک یا تمام ویژگی های تعریف شده را از خود بروز می دهد، در شناسه ۴۰ قوانین فدرال در بخشهای ۲۶۱/۲۴ – ۲۶۱/۲۰ آورده شده است.
۱- Extraction Procedure
مشخصات منبع مورد استفاده:
[restrict level=1]
نام کتاب: مدیریت پسماند خطرناک
مؤلفان: دکتر محمدعلی عبدلی، مهندس مهدی جلیلی قاضی زاده، مهندس رضا سمیعی فرد
ناشر: انتشارات دانشگاه تهران
نوبت چاپ: دوم
تاریخ نشر: ۱۳۹۴
صفحات مورد استفاده: ۶ تا ۱۱ (فصل اول)
[/restrict]