بررسی عوامل محیطی موثر بر فلور باکتری های هوای تهران
[tabs style=”h1″ ]
[tab title=”مشخصات نویسنده” icon=”momizat-icon-pencil2″ ]
| دکتر حسین معصوم بیگی | دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) |
[/tab]
[/tabs]
اهداف آموزشی
- آشنائی با عوامل محیطی موثر بر فلور باکتریهای هوا
- آشنائی با نحوه و میزان تاثیر عوامل محیطی بر فلور باکتریهای هوا
- آشنائی با اهمیت آلودگی میکروبی هوا
[tabs style=”h1″ ]
[tab title=”خلاصه مقاله” icon=”momizat-icon-pencil2″ ] هر انسان در طول حیات خود میلیونها فوت مکعب هوا تنفس می نمایدو با توجه به تهدید ناشی از عفونتهای مجاری تنفسی فوقانی توجه متخصصین به بحران آلودگی هوا به عنوان یکی از آلاینده های محیط زیست بیشتر شده است.به همین علت بررسی فلور باکتری های هوا و نقش عوامل محیطی بر آنها از اهمتیت خاصی برخوردار است.
تغییراتی که در شرایط آب هوایی و محیط زیست ایجاد می شوند بطور مستقیم یا غیر مستقیم برروی آلاینده های هوا موثر می باشند و این تغییرات می تواند تا مرحله ایجاد شرایط حاد و بحرانی به نحوی که سلامتی مردم را بشدت تهدید نماید پیش رود. این تغییرات شامل تغییرعواملی از قبیل رطوبت هوا, دمای هوا, پایداری هوا, تابش نورخورشید, میزان بارندگی و ریزشهای جوی, روزهای هفته و فصول سال می باشد. طی تحقیقی که جهت مطالعه و بررسی کیفیت باکتری های هوازی هوای تهران در سال های پیش انجام شده اثر عوامل محیطی روی فلور میکروبی هوای شهر تهران بااندازه گیری پارامترهای مورد نظر در محلهای نمونه برداری مورد بررسی قرار گرفت که بخشی از نتایج آن عبارتند از:
۱- رطوبت هوا موثرترین عامل روی میانگین تعداد باکتریها درهرمترمکعب هوا بوده و بعد از آن روزهای هفته و سپس دمای هوا و فصول نمونه برداری ارتباط معنی داری با تغییرات آلودگی میکروبی هوای شهر تهران داشتند.
۲- طی سه فصل نمونه برداری در محدوده رطوبتی ۷۰-۶۱% میانگین تعداد باکتریها در مرکز شهر در بیشترین حد بود که در واقع محدوده خطر از جهت تهدید سلامتی مردم بویژه کودکان و سالمندان می باشد و زنگ خطری برای آنهاست زیرا دراین شرایط ذرات معلق محتوی میکراورگانیزمها درهوا دربیشترین حد می باشند.
۳- بیشترین میانگین تعداد باکتریها در هر متر مکعب هوا که خطرناکترین وضعیت برای سلامتی مردم می باشد در فصل پائیز است بخصوص زمانی که رطوبت نسبی هوا ۷۰-۶۱% می باشد . با توجه به یافته های فوق می توان با پاپش وکنترل مداوم عوامل محیطی بویژه رطوبت هوا،دمای هوا و پایداری هوا در بخش مرکزی شهر و با توجه به تغییرات آب و هوایی و پیش بینی های لازم در شرایط بحرانی آلودگی هوا مردم را از خطرات احتمالی که حضور در بخش مرکزی شهر آنها را تهدید می نماید آگاه کنیم. [/tab]
[/tabs]
مقدمه
سابقه حضور باکتریها در هوا به سالها قبل از کشف میکروب بر می گردد . نقش هوا به عنوان جزئی از محیط زیست در انتقال انواع باکتریهای بیماریزا نقشی شناخته شده است و امروزه کنترل آلاینده های هوا جهت حفظ منابع و سلامت مردم جامعه , در بین متخصصین از جایگاهی ویژه برخوردار است چون معتقدند که آلودگی هوا سلامت میلیونها نفر را تهدید می نماید و حد و مرزی نداشته و ابعادی جهانی دارد.هر انسان در طول حیات خود میلیونها فوت مکعب هوا تنفس می نماید به همین دلیل و با توجه به تهدید ناشی از عفونتهای مجاری تنفسی فوقانی، حساسیت متخصصین به اهمیت آلودگی هوا و بحران احتمالی ناشی از آن بیشتر شده است.(۱)بررسی آلودگی میکروبی هوا نیز در این راستا بخصوص در عصر کنونی که بعضا” کاربرد مصنوعی عوامل بیولوژیک به عنوان یک تهدید مطرح است از جایگاه خاصی برخوردار می باشد .
هوا دارای میکروارگانیزمهای متنوعی است ولی نور خورشید،تغییرات دما،کاهش غلظت مواد آلی ، خشکی هوا و کاهش رطوبت نسبی سبب شده هوا محیط نامناسبی برای بقاء و رشد میکروارگانیزمها باشد .منشاء این میکروبها منابع طبیعی نظیر خاک ،دریاچه ها،حیوانات و انسانها می باشد .البته فعالیتهای کشاورزی ،مراکز ارائه خدمات بهداشتی ودرمانی و بیمارستانها ،تصفیه خانه های فاضلاب ،فرایند های تخمیر و تاسیسات فرایندمواد غذایی و… هم از جمله مواردی هستند که منشاء ورود میکروارگانیزمهای زنده به هوا می باشند.(۲و۱) علی رغم اینکه هوا محیطی نامساعد برای بقاو ادامه حیات میکروبها ست ولی بسیاری از باکتریها توانسته اند با سازگار نمودن خود با این شرایط سخت، به عنوان فلور باکتریایی هوای شهرها و مناطق مسکونی شناخته شوند.(۳)در بین میکروارگانیزمهای هوا تعداد باکتریها از بقیه بیشتر است.(۲) با توجه به تنفس روزانه۱۴- ۱۲لیتر هوا توسط یک فرد بالغ در نتیجه، حضور ۸/۹۹% از میکروبهای هوادر مجاری تنفسی افراد ,امری طبیعی است و هر چه برمیزان حضور این باکتریها در هوا افزوده شود ،شدت بیماریزائی آنها و احتمال بیمار شدن افراد نیز بیشتر می شود.(۴) در همین رابطه و جهت شناسائی فلور باکتریهای هوای تهران مرکزی وبررسی اثرات عوامل محیطی برفلور میکروبی هوا پژوهشی در سالهای ۷۴ -۱۳۷۲ انجام شد که بخشی از یافته های آن که مربوط به بخش دوم اهداف طرح می باشد،در این مقاله بررسی خواهد شد.تغییراتی که در عوامل محیطی وشرایط آب و هوایی و محیط زیست ایجاد میشوند بطور مستقیم یا غیر مستقیم برروی آلاینده های هوا موثر می باشند واین تغییرات می تواند تا مرحله ایجاد شرایط حاد وبحرانی به نحوی که سلامتی مردم رابشدت تهدید نماید،پیش رود.این عوامل شامل رطوبت هوا,دمای هوا, یا پایداری هوا,تابش نورخورشید,میزان بارندگی وریزشهای جوی,روزهای هفته وفصول سال می باشد.(۵و۱)
دراین تحقیق انجام شده نیز اثر عوامل محیطی روی فلور میکروبی هوای شهر تهران بااندازه گیری پارامترهای مورد نظر در محلهای نمونه برداری مورد بررسی قرار گرفت. (۵)
هدف از انجام تحقیق
بررسی اثرات عوامل محیطی بر فلور باکتریهای هوا به عنوان یکی از اهداف اصلی تحقیق بود, این مسئله هم ازدیدگاه بهداشتی و سلامتی مردم حائز اهمیت است و هم از دیدگاه مسائل امنیتی برای شرایط خاص که احتمال وقوع آن وجود دارد. در پایتخت کشورهای پیشرفته و شهرهای بزرگ دنیا و یا حتی در مراکزی که تجمع جمعیت زیادی وجود دارد مثل متروها و…معمولا” چنین طرحهائی انجام می شود .
روش کار
برای انجام این تحقیق ابتدا سه ایستگاه مورد در بخش مرکزی شهر و یک ایستگاه شاهد در بخش شمالی شهر بصورت تصادفی انتخاب گردید و سپس عملیات نمونه برداری از این ایستگاهها در سه فصل پائیز و زمستان و بهار انجام گرفت ایستگاههای انتخاب شده عبارت بودند از میدان امام خمینی (ره) , میدان انقلاب , میدان امام حسین (ع) و یک ایستگاه شاهد هم در منطقه دارآباد انتخاب گردید . ابتدا پیش آزمون برای آمادگی امکانات و روش کار در آزمایشگاه انجام شد و سپس عملیات نمونه برداری طرح در هفته سوم ماه اول و هفته اول ماه سوم هر فصل در تمام ایام هفته شنبه تا جمعه در ساعات ۱۱-۸صبح که ساعات حداکثر آلودگی هوا بود با یک برداشت از هر ایستگاه و در ارتفاع تنفسی مردم (۵/۱متری)،انجام شد.طی هر نوبت نمونه برداری در هر ایستگاه ۵۰۰لیتر هوا توسط نمونه بردار طی مدت ۵ دقیقه بر روی فیلتر ژلاتینی مکیده می شد و همزمان با کمک دماسنج دمای هوا و با کمک رطوبت سنج رطوبت نسبی هوا اندازه گیری شد.
برای اندازه گیری دو عامل ذکر شده دماسنج و رطوبت سنج برای مدت حداقل ۲۰دقیقه در معرض هوای محل نمونه برداری قرار می گرفت و در پایان عملیات نمونه برداری دمای هوا و رطوبت هوا را که بر روی گرافی رسم می شد اندازه گرفته و یادداشت می کردیم .وضعیت هوا از جهت پایداری ،تابش نور خورشید ،یا ابری بودن هوا و یا وجود ریزشهای جوی دقیقا یادداشت می گردید.در پایان و هنگام بررسی اطلاعات جمع آوری شده و به منظور مقایسه تاثیر عوامل محیطی بر فلور میکروبی هوا در فصول مختلف از آزمون آماری تی تست و به منظور بررسی ارتباط تعداد باکتریها ی هوا و عوامل محیطی ار آزمون آماری رگرسیون گام به گام استفاده گردید.(۵)
یافته ها
- رطوبت هوا موثرترین عامل روی میانگین تعداد باکتریها در هر متر مکعب هوا بوده و بعد از آن روزهای هفته و سپس دمای هوا و فصول نمونه برداری ارتباط معنی داری با تغییرات آلودگی میکروبی هوای شهر تهران داشتند.
- طی سه فصل نمونه برداری در محدوده رطوبتی۷۰-۶۱% میانگین تعداد باکتریها در مرکز شهر در بیشترین حد بود که در واقع محدوده خطر از جهت تهدید سلامتی مردم بویژه کودکان و سالمندان می باشدکه زنگ خطری برای آنهاست زیرا در این شرایط ذرات معلق محتوی میکراورگانیزمها در هوا در بیشترین حد خود می باشند.
- میانگین بیشترین تعداد باکتریها در هر متر مکعب هوا که خطرناکترین وضعیت برای سلامتی مردم می باشد به ترتیب در فصل پائیز(۱۳۰عدد در هر متر مکعب هوا بخصوص زمانی که رطوبت نسبی هوا ۷۰-۶۱% و دمای هوا ۱۵-۱۱درجه سانتی گراد می باشد)و بعد از آن در زمستان (۹۰عدد در هر متر مکعب هوا) و بهار (۳۶ عدد در هر متر مکعب هوا) بیشترین بود.
- متناسب با افزایش فعالیت وتردد شهروندان در سطح بخش مرکزی شهردرروزهای شنبه وپنچشنبه برشدت آلودگی هوا افزوده میشود به همین علت غلظت آلودگی میکروبی هوا در این روزها در بیشترین حد خود بودوباسایرروزهای هفته اختلاف معنی داری را نشان می داد.
- میانگین تعداد باکتریهای هوا در روزهای جمعه هر سه فصل نمو نه برداری در تمام ایستگاهها ، اختلاف معنی داری با سایر روزهای هفته داشت.(P<0/05)
- خشکی هوا و افزایش دمای هوا تاثیرزیادی برکاهش ذرات بیولوژیک در هوا دارد و بیشترین مقدار باکتریها در هوا در زمانهائی که دمای هوا۲۰- ۱۵ درجه سانتی گراد بود دیده شد بخصوص در زمستان و پائیز که رطوبت هوا هم بالاتر است.
- با توجه به نتایج حاصل در بخش مرکزی شهر تهران از غرب به شرق واز شمال به جنوب برمیزان آلاینده های بیولوژیک هوا درسطح ترازتنفسی مردم افزوده میشود.
نتایجی مشابه درسایر تحقیقاتی که در کشورهای دیگر انجام شده وجود دارد که قابل توجه هستند.(۶)
بحث و نتیجه گیری
هوای تهران در ایستگاههای نمونه برداری شده در هر فصل از نظر کیفیت در محدوده تقریبا” مشخصی قراردارد وحتی در ایستگاههای نمونه برداری مورد اختلاف معنی داری از جهت کمی وجود نداشت. هوای شهر در ایستگاههای نمونه برداری محتوی تعداد زیادی از باکتریهای مقاوم به شرایط نامساعد هوا است . مطالعات مشابهی هم که در سایر کشورها انجام شده است نشان داده که هوا در مراکزی که فعالیت بیشتری در آنجا صورت می گیرد مثل بخش مرکزی شهر، محتوی آلاینده های بیولوژیک بیشتر ودر نتیجه تعداد بیشتری از باکتریهاست و آلودگی میکروبی هوا داخل شهرها بیشتر از مناطق خارجی آن می باشد.(۷و۶و۲) این آلاینده های بیولوژیک بشدت تحت تاثیر عوامل محیطی و شرایط آب و هوائی و فصل سال و حتی روزهای هفته می باشند،که در نتایج این تحقیق بوضوح بیان گردید.در محدوده و گستره ای از رطوبت ودما وسایر شرایط محیطی که به عنوان محدوده خطر برای سلامتی مردم بویژه سالمندان وکودکان معرفی شد ما شاهد حضور بیشترین تعداد باکتریها در هوا هستیم که نشان دهنده مطلوب بودن شرایط مذکور برای رشد و بقائ باکتریها و ادامه حیات آنها در هوا می باشد. طی تحقیقی که در یکی از شهرهای جنوبی هندوستان انجام گردیده نشان داده شد که غلظت و تعداد باکتریهای هوا حداقل ۵۰ درصد تحت تاثیر فاکتورهای هواشناسی از قبیل دما،رطوبت نسبی،سرعت وزش باد و شرایط جوی تغییر می نماید. در آن شهر در بین عوامل مذکور سرعت باد بیشترین دخالت را روی غلظت وتراکم باکتریهای هوا داشته است وبعد از آن دما و رطوبت نسبی حائز اهمیت هیستند.(۲)
با توجه به یافته های فوق می توان به پاپش وکنترل مداوم عوامل محیطی بویژه رطوبت هوا،دمای هوا و پایداری هوا دربخش مرکزی شهرهای بزرگ پرداخت و با توجه به تغییرات آب و هوایی و پیش بینی های لازم مردم را از خطرات احتمالی که حضور در بخش مرکزی و با تراکم بالای شهر آنها را تهدید مینماید آگاه نمود و بادادن هشداربموقع به آنها، از در معرض خطر قرارگرفتن مردم جلوگیری نمود.بویژه وقتی شرایط و تغییرات عوامل محیطی تا مرز تهدید جدی و بحران پیش می رود که در این شرایط سلامتی مردم بویژه سالمندان و کودکان بشدت تهدید می شود .(۸)
آگاه کردن مردم از اثرات زیانبار آلودگی هوا و منابع تولید و انتشار آن بسیار مهم است و از این طریق مردم می توانند نقش موثری در کاهش آلاینده های مختلف هوا ایفا نمایند و مشارکت آگاهانه آنها را در پی داشته باشد .
سوالات
- عوامل محیطی موثر بر بقای باکتریها در هوا کدامند؟
- آلودگی میکروبی هوا معمولا در کدام بخش از مناطق شهری بیشتر است؟چرا؟
- معمولا در چه محدوده ای از رطوبت و دمای هوا باکتریها بیشترین رشد را دارند؟
- اهمیت بررسی اثر عوامل محیطی بر روی فلور باکتریهای هوا را توضیح دهید؟
[table id=27 /]