منوی دسته بندی

هیچ محصولی در سبد خرید نیست.

خشکسالی، بحران کم آبی و اصلاح الگوی مصرف آب

[tabs style=”h1″ ]

[tab title=”خلاصه مقاله” icon=”momizat-icon-pencil22″ ]

خشکسالی، یکی از مهمترین حوادث  غیرمترقبه است که در اثر بروز آن، روند عادی رشد، حیات و تولید محصول و رابطه متوازن و متعارف انسان و محیط مختل می گردد و اثرات خشکسالی در مقایسه با وقایع طبیعی دیگر، به دلیل گستردگی جغرافیایی آن، خطرناک تر می باشد و ارتباط مستقیم با سلامتی مردم و بویژه گروه های در معرض خطر مثل خانم ها و کودکان و افراد مسن دارد. اما خسارات غیر مستقیم این پدیده در اثر رفتارخود مردم، از تصمیم گیری غلط مدیران گرفته تا نحوه ی اجرای مجریان و در نهایت عکس العمل افراد ذینفع، ایجاد شده و با عدم رعایت الگوی صحیح مصرف آب توسط مردم شدت می گیرد و این حادثه طبیعی را به بحران های ثانویه و غیر طبیعی تبدیل می کند.

در این مقاله اثرات سوء تغییرات آب و هوائی در سطح زمین بر آلودگی منابع آب و لزوم توجه به آلودگی منابع آب به عنوان بک تهدید جدی برای سلامتی انسان توضیح داده شده است. سپس نقش مداخلات انسان در بروز و تشدید پدیده خشکسالی و راه کارهای مواجهه با خشکسالی و اقدامات لازم برای کاهش اثرات آن مورد بررسی قرار می گیرد و اثرات این واقعه بر یک حوزه آبریز بیان خواهد شد. سپس بخشی از روش های مدیریتی و کاربردی موثر بر اقدامات پیشگیرانه و اصلاح الگوی مصرف آب، معرفی خواهد شد. در بخش انتهائی این مقاله تحلیل قرآن از مسئله خشکسالی و علل آن مورد توجه قرار گرفته و نظر حضرت آیه ا… نوری همدانی نیز در خصوص این مسئله مبنی بر لزوم توجه بیشتر به دستورات دین مبین اسلام و فرهنگ سازی توسط مسئولین، مطرح خواهد شد.

[/tab]

[tab title=”مشخصات نویسندگان” icon=”momizat-icon-pencil2″ ]

دکتر حسین معصوم بیگی استادیار و مدیرگروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج)
اشکبوس شرفی نفر کارشناس بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) و دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس

[/tab]
[/tabs]

 

وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّهٍ مِن مَّاء (خدا هر جنبنده ای را از آب آفرید) (سوره نور آیه ۴۵)

امام باقر(ع) فرمودند: نخستین آفریده ای که خدا خلق کرد، چیزی است که تمام اشیاء از آن است و آن آب است.

 

اهداف

فراگیران محترم بعد از مطالعه این مقاله خواهند توانست :

– اثرات خشکسالی بر یک حوزه آبریز را  شرح دهند.

– اثرات سوء تغییرات آب و هوائی در سطح کره زمین را بر آلودگی منابع آب  توضیح دهند.

– راه کارهای مواجهه یا اقدامات لازم برای کاهش اثرات سوء خشکسالی را بخوبی بیان نمایند.

– راه کارهای اصلاح الگوی مصرف آب در دو بخش مدیریتی و کاربردی را شرح دهند.

– تحلیل قرآن از مسئله خشکسالی و نظر حضرت آیه ا.. نوری همدانی را در خصوص خشکسالی بیان نمایند.

 

مقدمه

از میان ۴۳ نوع بلای طبیعی موجود در جهان، ۳۴ نوع آن در کشور ما رخ می دهد که خشکسالی یکی از مهمترین آنها می باشد. خشکسالی با خطرات طبیعی دیگر متفاوت است. چون تعیین دقیق شروع و پایان خشکسالی کاری مشکل است و گستردگی جغرافیایی آن در سطحی وسیع می باشد(۱). خشکسالی، کاهش و بی‌نظمی بارندگی است به نحوی که روند عادی رشد، حیات و تولید محصول و رابطه متوازن و متعارف انسان و محیط مختل گردد. خشکسالی، ویژگی دائمی یک منطقه نیست و ویژگی های آن از نقطه ای به نقطه دیگر،کاملا متغیر و متمایز است. بارش عمده ترین پارامتری است که درتعریف خشکسالی به کارمی رود وکمبود یا فقدان آن، آستانه رخداد خشکسالی است(۳و۲).  نگاهی به آمارهای موجود، نشان می دهد حجم کل ریزش های جوی، کل حجم جریان های سطحی و حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور، از مهر۱۳۸۶ لغایت ۱۷ خرداد ماه ۱۳۸۷ کاهش قابل ملاحظه ای حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد داشته است(۴).

متوسط بارندگی درایران۲۵۰ میلی لیتر بوده و ۷۵% سطح ایران دارای بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلی لیتر  می باشد و میانگین بارندگی در ایران، ۶۷% کمتر و تبخیر،۱۰% بیشتر از میانگین جهانی است. بر اساس تعاریف موجود، مناطقی که سرانه آب کمتر از ۱۰۰۰مترمکعب در سال داشته باشند دارای شرایط بحرانی خواهند بود، پس ادامه روند فعلی افزایش جمعیت و عدم مدیریت صحیح تقاضا و عدم اصلاح الگوی مصرف آب، ایران را درآینده ای نزدیک با بحران جدی مواجه خواهد کرد و طبق پیش بینی ها، تا سال۲۰۵۰، جزءکشورهای کم آب خواهیم بود(۵).

امروزه بنا به دلایل زیادی بهره گیری بیشتر از منابع آب موجود، یک ضرورت انکار ناپذیر است. افزایش سریع جمعیت، عدم توزیع یکنواخت ریزش های جوی در جهان و کمبود بارندگی در بسیاری از مناطق جهان، توسعه شهرنشینی و افزایش سرانه مصرف آب همراه با توسعه وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم، افزایش تولید فاضلاب و آلودگی بیشتر منابع آب و کیفیت نامطلوب آب، برداشت بی رویه و کاهش کیفیت آب، عدم استفاده مجدد از آب، و فرهنگ ضعیف استفاده از آب و در نتیجه کاهش سرانه آب موجود، از جمله عللی هستند که سبب طرح مسئله کمبود آب و احتمال بروز پدیده خشکسالی به عنوان یک مشکل اصلی در سطوح بین المللی و ملی شده است و اصلاح الگوی مصرف آب به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر می بایست مورد توجه خاص قرار گیرد. مقدار منابع آب، ثابت ولی تقاضای آب با دو برابر شدن جمعیت سه برابر شده است. در نتیجه محدودیت منابع آب با کیفیت مناسب، برای تأمین آب شرب به ویژه در مناطق کویری و حاشیه کویر از یک سو و روند رو به رشد آلودگی منابع از سوی دیگر، سبب افزایش نیاز به تعداد تاسیسات ذخیره و برداشت آب شده و هزینه های مورد نیاز را تا دو برابر، افزایش داده است. اینها از جمله عواملی هستند که ایران را جزء کشورهای کم آب و در معرض پدیده خشکسالی قرارمی دهد(۴).

 

خشکسالی و اثرات آن بر آلودگی منابع آب به عنوان یک تهدید جدی‌

اهمیت آب، باتوجه به استعداد آن در انتشار بیماری ها، برکسی پوشیده نیست و درشرایط بروز پدیده خشکسالی، آب مصرفی آلوده می تواند منجر به شیوع اپیدمی های خطرناکی درمنطقه گردد و حوادثی دردناکتر از خشکسالی را درپی داشته باشد. پس شکی نیست که سرمایه گذاری درجهت تامین آب سالم و اصلاح الگوی مصرف آب می تواند بهترین سرمایه گذاری در جهت تامین سلامت جامعه باشد و نویدبخش نتایج بهداشتی بسیار مطلوب و وسیعی باشد. رئیس دفتر منطقه مدیترانه شرق سازمان بهداشت جهانی در پیامی به مناسبت روز جهانی بهداشت با اشاره به اقدامات بشر به عنوان عاملی مخرب برای آینده سلامت در جهان و منطقه می‌افزاید: سازمان جهانی بهداشت سال‌هاست که اهمیت و اثرات تغییرات آب و هوا را بر آلودگی منابع آب و قدرت تاثیر آن بر سلامت مردم دریافته است. تغییرات آب و هوا، تاثیرات عمیق و شدیدی بر بسیاری از عوامل اساسی موثر بر سلامت انسان از جمله آب، غذا، هوا و محیط زیست دارد. سالانه دست‌کم ۱۵۰ هزار نفر بر اثر ابتلا به مالاریا، اسهال، سوء‌تغذیه و سیل جان خود را از دست می‌دهند که تغییرات جوی می‌تواند در تمامی آنها دخیل باشد. برای مثال، تغییرات آب و هوایی که باعث کاهش کیفیت آب آشامیدنی و کمبود آب می‌شود، در نهایت می تواند منجر به افزایش بیماری‌های ناشی از آب و غذا و سوء تغذیه گردند. ناسالم بودن آب آشامیدنی خانواده‌ها با شیوع بیماری‌های اسهالی همراه بوده و تهدید‌کننده سلامت کودکان و افراد مسن است. بعلاوه آمارهای موجود موید ارتباط میان آلودگی هوا و میزان مرگ ناشی از بیماری‌های قلب و عروق و بیماری‌های تنفسی است. پس ضروری است مردم با استفاده مجدد منابع آب، از حفظ و استفاده بهینه از منابع آب مطمئن شوند، استانداردهای بهداشتی را در بالاترین حدحفظ کنند و اقدامات کنترل آلودگی هوا را که منجر به کاهش تغییرات آب و هوائی شود ادامه و ارتقا دهند. طی دوران خشکسالی در اثر افزایش دما شدت تبخیر در حوزه‌های آبریز افزایش می‌یابد. در نتیجه اولا کیفیت آب رودخانه‌ها پایین می‌آید؛ چون بر اثر تبخیر املاح زیادی باقی می‌مانند. پس دسترسی به آب آشامیدنی مشکل می‌شود و یا هزینه‌های تصفیه آب آشامیدنی بالا می‌رود. ثانیا ورودی این حوزه‌های آبریز به دریاها کم می‌شود. وقتی ورودی کم شود، در اثر افزایش سطح آب دریاها، آب شور دریا در بستر رودخانه‌ها پیشروی می‌کند و تنوع‌ زیستی این رودخانه‌های آب شیرین دچار آسیب‌ می‌شوند سوم این‌که وقتی این آب‌شور در بستر رودخانه نفوذ می‌کند، به آب‌های زیرزمینی آن نواحی هم نفوذ کرده و انتر فاز بین آب های شور و شیرین را مختل می نماید و آب آشامیدنی آن شهرها و اطراف رودها را دچار مشکل می‌کند. مثل مشکلی که سال ۷۸ تا۸۰ در آبادان و اهواز بوجود آمد. بر اثر پیشروی آب دریا به حوزه کارون و نفوذ آب‌شور دریا به حوزه آبریز منطقه، آب شور به بستر آب های زیر زمینی نفوذ کرد و آب آشامیدنی آبادان، خرمشهر و اهواز دچار مشکل شده بود و هدایت الکتریکی آب تا ۷۰۰۰ میکروموس بر سانتی متر مربع رسید، چون میزان آبریز حوزه کارون به دریا کم شده بود. به علت خشکسالی استان خوزستان، کاهش بارندگی و توام شدن آن با کاهش خروجی آب پشت سدهای کارون، همچنین کاهش آب رودخانه های دجله و فرات در کشور عراق، رودخانه کارون شور و کم آب شده است و این موضوع ضربات جبران ناپذیری بر پیکره کشاورزی و اقتصاد نخلداران منطقه زده است. در عین حال به علت کاهش آب ورودی به رودخانه کارون، در شهرهای آبادان و خرمشهر که مسیر انتهایی این رودخانه به شمار می رود، آب شیرین رودخانه کارون به شدت کاهش یافته و این مسئله به مرور زمان باعث پیشروی آب شور دریا به داخل کارون و جایگزین شدن آن به جای آب شیرین شده است(۸-۶). علاوه بر اثرات مذکور، خشکسالی منجر به افزایش تعداد آتش سوزی ها و تخریب جنگل ها و منابع طبیعی می گردد و افزایش ناقلین و کاهش منابع آب های سطحی و زیر زمینی و در ادامه افزایش شیوع بیماری های مرتبط با آب را در پی خواهد داشت.

 

نقش مداخلات انسان در بروز و تشدید پدیده خشکسالی

مداخلات انسان در محیط زیست و افزایش دمای کره زمین به علت تاثیر پدیده گازهای گلخانه ای و تغییرات آب و هوایی از مهمترین عوامل بروز و تشدید خشکسالی می باشند. پیش بینی می شود حدود۴ میلیارد نفر از مردم کره زمین تحت تاثیر پدیده گلخانه ای قرار داشته باشند. با نگاهی به صفحات تاریخ می توان نمونه های بارزی از مداخلات انسان در محیط زیست را یافت، آنجا که آمریکائی ها در سال ۱۹۷۱ در جنگ های خود با ویتنام، در شرایط ویژه ای با بکارگیری عوامل شیمیایی نظیر یدیدنقره و یا سرب، ابرها را بارور کرده و با دستکاری شرایط جوی، منجر به بروز بارندگی های سیل آسا در منطقه مورد نظر گردیده  و باعث بروز خشکسالی در مناطق دیگر، فرسایش خاک و نابودی گیاهان و جانوران، تغییر شرایط جوی در منطقه و آلودگی منابع آب و آسیب رساندن به تاسیسات آبی بعد از وقوع سیل ویرانگرگردیدند(۱۰و۹).

مدیریت خشکسالی در سه بعد پیش بینی اثرات، برآورد خسارات و کاهش اثرات آن تبیین می گردد. مهمترین موضوع در مدیریت خشکسالی پس از تشخیص خشکسالی در یک منطقه، بررسی و مطالعه ی اثرات آن و مشخص کردن ظرفیت ها و امکانات موجود در منطقه برای مقابله با خسارت ها و مشکلات ناشی از آن می باشد. این در حالی است که علیرغم وجود حجم وسیعی از تحقیقات ناکارآمد انجام شده در زمینه پیش بینی خشکسالی، متاسفانه شاهد وجود کاستی مقالات علمی در زمینه ی شناسایی خسارات ناشی از خشکسالی و ارائه راهکارهایی برای به حداقل رساندن اثرات سوء خشکسالی هستیم. مدیریت موثر خشکسالی، به شاخص های خشکسالی و عوارض آن بستگی دارد. عوارض خشکسالی، نشانگرحدود و سطح فعالیت های مورد نیاز برای مقابله باخشکسالی است(۹).

 

راه کارهای مواجهه با خشکسالی

برای مواجهه با شرایط خشکسالی، دو رویکرد بیان شده است که عبارتند از:

الف: رویکرد واکنشی یا انفعالی: در این رویکرد به محض بروز شرایط خشکسالی و درک آن، جهت یافتن راهکارهای مناسب و اعمال آن تلاش می شود، ضمن آنکه در این رویکرد، برنامه ای از پیش تعیین نشده است و برنامه های پیشنهادی با تاخیر شناسایی و  به مرحله اجرا می رسند(۱۱).

رویکرد واکنشی

ب: رویکرد پیشگیرانه:  دراین رویکرد، مدیران و مسئولان تصمیم گیرنده  در مسئله خشکسالی و مسئولان بخش آب، دارای برنامه بلندمدت و از پیش تعیین شده ای هستند و پایش منظم منابع آب و تغییرات حادث شده بر محیط را در دستورکار دارند و به محض درک کوچکترین انحرافات، اقدام به انجام و هدایت برنامه های از پیش تعیین شده می نمایند. البته با نگاهی دقیق به این دو رویکرد می توان دریافت که  همیشه رویکرد پیشگیرانه، جهت کنترل و مدیریت  خشکسالی، بهترین رویکرد است(۱۱).

رویکرد پیشگیرانه

علیرغم پیشرفت های روز افزون بشر در زمینه های علوم و فنون، جامعه کماکان در برابر پدیده خشکسالی، با چالشهای جدی روبروست و لازم است اطلاعات مردم در مورد نحوه مقابله با آن افزایش یابد تا هرکس بتواند در هنگام بروز این پدیده، به خود و دیگران کمک نماید و آسیب های ناشی از آن را به حداقل برساند و از این رو بهتر است در وضعیت موجود، همراه با برنامه ریزی، هماهنگی، سازماندهی، بازآموزی مداوم و با استفاده از تکنولوژی های آموزشی و سایر راهکارهای مناسب برای تک تک افراد جامعه، بطور متناوب، سطح آگاهی مردم در برخورد با این پدیده، مورد ارزیابی قرار گیرد تا در سیاست گذاری وبرنامه ریزی ها برای کاهش آثارسوء خشکسالی و مدیریت بهینه آن، از طریق ارتقاء سطح آگاهی مردم، آمادگی لازم برای مقابله با کم آبی و خشکسالی فراهم شود. خلاء اینگونه آموزش ها در بسیاری از تحقیقات انجام شده ثابت شده است. به عنوان مثال عدم وجود برنامه های آموزشی و تبلیغی مناسب با میزان آگاهی و درک گروه های هدف در ایران در سال ۱۳۸۰ گزارش شده است(۱۲). تحقیق دیگری که بر روی تعدادی از دانشجویان دانشکده بهداشت و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام گرفته، موید این مطلب است که ۹۲/۵۵ درصد دانشجویان، اساسی ترین اقدامات برای کاهش حسارات ناشی ازبلایا را نمی دانستند و۵/۲۰ درصد دانشجویان نسبت به مدیریت بلایا اظهار بی اطلاعی می نمودند و در نهایت ۹۳/۷۸ درصد کلیه شرکت کنندگان در رشته های مختلف این دانشکده، تمایل خود را به بالا بردن سطح آگاهی در مورد بلایای طبیعی و چگونگی مقابله با آن از طریق گذراندن واحد درسی اعلام نمودند(۱۳).

از طرفی وضعیت مصرف آب در ایران ۱۴% خانگی، ۲۶% صنعتی و ۶۰% مصارف کشاورزی می باشد که نشان دهنده اختصاص بخش عمده ای از آب برای مصارف کشاورزی حتی بسیار بالاتر از اروپائی ها، طی آبیاری های سنتی و  غیر اصولی می باشد و لزوم بازنگری در روش های آبیاری موجود و اجرای برنامه های جدید و روش های کارآمد مبتنی بر فن آوریهای نوین را طلب می نماید. باید از این طریق از سهم آب اختصاصی برای کشاورزی و فضای سبز کاسته شود تا جبران بخشی از کمبودها برای سایر مصارف  شود. هر چند که برای جبران کمبودها، افزایش ظرفیت مخازن ذخیره، استفاده ازروش های استحصال آب مثل استحصال رطوبت هوا، بازیافت آب و استفاده مجدد و توسعه استفاده از آب شیرین کن ها، جزئی از برنامه های مدیریت مصرف و تامین آب خواهد بود، اما نیاز روز افزون به آب بیشتر در سایر بخش ها بویژه بخش مصارف خانگی و صنعتی، مسئولین صنعت آب کشور را مجبور به اجرای روش های مدیریت تقاضای مصرف آب و اصلاح الگوی مصرف آب، به عنوان کارآمدترین بخش رویکرد پیشگیرانه جهت کنترل و مدیریت اثرات سوء بهداشتی خشکسالی خواهد نمود. بررسی تجارب جهانی نشان می‌دهد مدیریت ریسک خشکسالی یا همان مدیریت پیشگیرانه و با برنامه ریزی قبل از خشکسالی، در کاهش اثرات خشکسالی بسیار مؤثر می‌باشد. اتخاذ اقداماتی همچون آموزش همگانی، بیمه خشکسالی، تنوع کشت، کشت مقاوم، قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی، اصلاح الگوی مصرف آب، مدیریت تقاضا، اصلاح منحنی فرمان سدها، ساخت و اصلاح سازه‌های آبی، به‌کارگیری سامانه‌های پیش‌هشدار و پیش‌بینی زود هنگام جهت مدیریت ریسک خشکسالی، مسئله آمایش سرزمین، توزیع مناسب جمعیت و در نتیجه توزیع مناسب بهره برداری از منابع آب، جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز، اجرای برنامه و طرح های آبخیزداری و طرح های بیابان زدایی و عدم بهره برداری در محل انترفاز آب های شور و شیرین و تغذیه مصنوعی سفره های آب زیر زمینی می‌تواند نقش قابل توجهی در کاهش آسیب‌پذیری به خشکسالی‌ها و کنترل آن نمود.

 

راهکارهای مدیریتی و کاربردی اصلاح الگوی مصرف آب

استفاده بهینه از امکانات و حداقل سازی تولید زائدات(پسماندها و فاضلاب)، که آلاینده های اصلی محیط زیست و منابع آب هستند، از جمله مهمترین اقدامات جهت پیشگیری از آلودگی منابع آب است و ما را در استفاده بهتر از منابع آب محدود در دسترس، یاری می نماید. لذا برای به حداقل رساندن پیامدهای سوء خشکسالی، رعایت رهنمودهای مدیریتی که در مقاله بررسی پیامدهای بهداشتی خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن (۱۴) ارائه شده، باضافه موارد کاربردی زیر ضروری است:

– حفاظت کافی از منابع آب جهت جلوگیری از ورود آلاینده های احتمالی(۱۵).

– در بسیاری از شرایط اضطراری، نیازمند تصفیه خانه های سیاری هستیم که بتوانند در اسرع وقت آب را تصفیه و در اختیار مصرف کننده گان قرار دهند. امروزه کاربرد دستگاههای تصفیه آب به روش اسمز معکوس  به دلیل قابلیت های بالا و امکان تامین نیاز مصرف کنندگان در شرایط مختلف جایگاه خاصی پیدا کرده اند(۱۵و۱۶).

– بهبود مدیریت آبیاری از طریق کاربرد روش های نوین آبیاری در کشاورزی در جهت انطباق شیوه های کشاورزی با کمبود روز افزون آب، از قبیل آبیاری قطره ای و آبیاری قطره ای به همراه مالچ(پوشاندن سطح خاک اطراف گیاهان(بوته ها) به وسیله مواد آلی و مصنوعی و ژله ها)(۱۷و۱۸). 

– فراهم نمودن زمینه فنی و علمی برای بازیافت آب و جایگزینی پساب تصفیه خانه ها به جای آب کشاورزی(۱۷و۱۹).

– انجام آبیاری در شب ها و ساعاتی که کمترین تلفات آب از طریق تبخیر بروز نماید.

– کنترل سیل و بهره برداری بهینه از سیلاب در حوزه های آبخیز(۲۰).

– احداث سدهای آب زیرزمینی، ذخیره کردن آب درفصول پر باران برای استفاده در فصول کم باران(۲۱) .

– اعمال الگوی مصرف آب همراه با تعرفه های ترجیهی متناسب با محدودیت ها و شرایط اقلیمی هر منطقه(۲۲).

– لزوم به کارگیری وسائل اندازه گیری دقیق و سامانه تله مترینگ در مراکز تأمین و مصرف آب (۲).

– تجارت آب مجازی(کالاهایی که نیاز آبی بالایی برای تولید دارند را وارد نموده و مقدار آب مورد نیاز برای تولید آن محصول، صرف بخش های دیگر گردد. صفت مجازی در این تعریف بدان معناست که بخش عمده ی آب حقیقی مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد)(۲۳).

– روش های بهینه ی مصرف آب شامل موارد زیر توسط سازمان های آب منطقه ای به مردم معرفی و توسط مردم رعایت شود:

۱- در شبکه ی آب داخل ساختمان از وسایل کاهنده ی مصرف استفاده کنیم ۲- از فلاش تانک های فشاری با حجم کم استفاده کنیم .۳- از فلاش تانک های با قابلیت تنظیم حجم خروجی استفاده کنیم. ۴- برای نوشیدن آب خنک ، چند قطعه یخ در لیوان قرار دهیم و سپس شیر آب را باز کنیم. ۵٫ چند بطری آب آشامیدنی در یخچال بگذاریم تا ناچار نشویم ، شیر آب را برای خنک شدن باز بگذاریم و آب را هدر بدهیم . ۶- برای شستشوی اتومبیل در صورت ضرورت و عدم وجود منبع جایگزین، می توانیم از چند سطل آب به جای شیلنگ استفاده کنیم . برای شستشوی اتومبیل به مراکزی که از آب غیر آشامیدنی استفاده می کنند و یا آب مصرفی آن ها بازیابی می شود مراجعه نماییم. ۷- برای نظافت حیاط منزل بهتر است از جارو استفاده نماییم . اگر این کار را با شیلنگ انجام دهیم ، مقدار زیادی آب هدر خواهد رفت. ۸- با هر دقیقه، دوش گرفتن بین ۲۰ تا ۴۰ لیتر آب مصرف می شود، بنابراین بهتر است زمان مورد نیاز برای این کار را کاهش دهیم. ۹- در فواصل مسواک زدن ، شستن دست و رو ، وضو گرفتن و … شیر آب را ببندیم . اگر شیر آب پیوسته باز بماند ، مقدار زیادی آب هدر می رود۱۰- به گونه ای برنامه ریزی نماییم که در هر بار استفاده از ماشین لباسشویی از حداکثر گنجایش مجاز استفاده کنیم.۱۱- سبزی ها و میوه ها را در  لگن ظرف ظرفشویی یا یک ظرف مناسب شستشو دهیم و نگذاریم شیر آب بی جهت باز و آب آن روان باشد. ۱۲- برای شستن ظروف غذا ابتدا راه خروجی آب ظرفشویی را بسته ، آن را تا نیمه آب کرده و سپس ظروف را در آن فرار دهیم و پس از شستن ، آن ها را آبکشی نماییم . ۱۳- در صورت وجود نشست مشکوک در ساختمان از خدمات واحد های خدماتی تأسیساتی در اسرع وقت استفاده کنیم . ۱۴ -لوله های آب گرم را عایق بندی کنیم تا برای رسیدن آب گرم به شیر لازم نباشد شیر آب باز بماند و مقدار زیادی آب هدر رود .  ۱۵- در فصل هایی که وسایل خنک کننده ی آبی مورد استفاده قرار می گیرد، بطور مرتب آن ها را مورد بازدید قرار دهیم و از عدم نشست در آن ها مطمئن شویم .۱۶- برای اطمینان از سلامت لوله ها و شیر های آب، آن ها را بطور مرتب کنترل نماییم و در صورت خرابی برای رفع مشکل و تعویض واشر آن ها اقدام کنیم .۱۷- مسئولان کارگاه های ساختمانی توجه نمایند که کارگران ساختمانی شیر آب را باز نگذارند و در حد امکان از آب تصفیه شده برای ساختمان سازی استفاده نکنند. ۱۸- زمانی که به مسافرت می رویم شیر فلکه بعد از کنتور آب را ببندیم . از محل دقیق شیر فلکه ی آب خانه ی خود مطلع باشیم تا در صورت بروز ترکیدگی در لوله ی آب ، از وارد شدن خسارت به خانه و هدر رفتن آب جلوگیری نماییم.  ۱۹-  اطمینان حاصل نماییم که سیفون توالت فرنگی درست عمل می نماید و نشتی ندارد. برای پی بردن به نشتی سیفون، می توان آب درون مخزن سیفون را رنگی نمود تا نشتی احتمالی مشخص شود.۲۰ – در مجتمع های آپارتمانی ، حفر چاه های عمیق و استفاده از آب آن ها در مصارف غیر شرب توصیه می شود. ۲۱- برای آب کردن یخ خوراکی های منجمد، آن ها را زیر آب روان قرار ندهید ، بلکه از قبل آن ها را در مکان مناسب یا یخچال قرار دهید تا در طی زمان یخ آن ها باز شود . ۲۲- از نصب آبنما ها اجتناب کنید ، مگر آن که آب مورد نیاز آن ها باز یابی و دوباره در لوله های آبنما به گردش در آید . ۲۳- برای کنترل مصرف آب ، همواره میزان مصرف خود را با مصرف مجاز ( مندرج در قبوض آب بها ) مقایسه نمایید .  ۲۴-  آبی که برای شستن سبزی و میوه استفاده می کنیم ، در ظرف دیگری جمع آوری و برای آبیاری گل ها و فضای سبز استفاده کنیم . ۲۵- در صورت تخلیه آب حوضچه ی خانگی یا آکواریوم ماهی، آب تخلیه شده را که مملو از نیتروژن و فسفر است، برای آبیاری گل ها و فضای سبز بکار ببریم .

 

 دیدگاه و تحلیل قرآن در خصوص خشکسالی

بر اساس آیات قرآن گرفتاری جوامع به هر یک از بلایای طبیعی و غیرطبیعی می تواند مرتبط با عملکرد جمعی جامعه باشد. یکی از بلایای طبیعی که می تواند متاثر از عملکرد و یا باورها و اعتقادات بشری باشد بلای خشکسالی است. و خداوند انسان ها را با این بلا امتحان می کند. یکی از تحلیل های قرآن نسبت به بلای خشکسالی آن است که این پدیده طبیعی از باب آزمون و امتحان مردمان جامعه و یا منطقه ای است. خداوند در آیه ۱۷ سوره قلم بیان می کند که خداوند اهل مکه را در عصر پیامبر(ص) به خشکسالی و قحطی مبتلا و آزموده است، زیرا چنان که شیخ طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه بیان می کند مراد از واژه بلونا هم همان آزمودن ایشان به بلای خشکسالی و قطحی بوده است(۲۴). خداوند در آیه ۱۵۵ سوره بقره اصولا یکی از روش های آزمودنی خود را ایجاد خشکسالی و کمبود مواد غذایی و گرسنگی بیان می کند و می فرماید: و لنبلونکم بشی من… والجوع و نقص من الاموال، که بی گمان مراد از جوع و گرسنگی همان قحطی است که در آیه مسبب به جای سبب بیان شده است. در حقیقت خداوند می خواهد بیان کند که ما مردمان را به چیزی چون قحطی (گرسنگی) می آزماییم(۲۵).

در نتیجه علت این امر در مواردی که خداوند در قرآن گزارش می کند دوری مردمان جامعه از خداوند و اوامر و آموزه های دینی و الهی بوده است. خداوند از وضعیتی که قوم نوح به سبب کفر گرفتار آن شدند و به بلای طبیعی خشکسالی دچار شده بودند گزارش می کند و این مساله را مطرح می سازد که آنان چون به خداوند کفر ورزیدند و یا به آموزه های الهی و خداوند عمل نکرده و آن را تکذیب کردند گرفتار مشکل خشکسالی شدند. از این رو از زبان پیامبرشان نوح(ع) از ایشان می خواهد که استغفار و توبه کنند و به سوی خداوند بازگردند تا از گرفتاری خشکسالی و گرسنگی و قحطی رهایی یابند(۲۶).

از جمله برنامه ریزی برای مصون ماندن از عوارض قحطی و خشکسالی می توان به مساله برنامه ریزی در تولید و توزیع مواد غذایی و مدیریت آب و سدسازی و ذخیره سازی تولیدات و صرفه جویی در مصرف و نظارت و دخالت مستقیم حضرت یوسف پیامبر در تولید و توزیع مواد غذایی اشاره کرد(۲۷).

تحلیل قرآن از مسئله خشکسالی نشان می دهد که نمی بایست تنها به دعا و نیایش و تغییر بینش و نگرش بسنده کرد بلکه افزون بر فعالیت های فرهنگی و معنوی و آموزشی، بر همگان به ویژه بر دولتمردان به عنوان مسئولیت اجتماعی لازم و ضروری است تا برای مدیریت آب و غذا دارای برنامه باشند. آیت الله نوری همدانی در همین رابطه می فرمایند یکی از علل خشکسالی، دوری مردم از دستورات اسلام است. رسانه‌ها باید با فرهنگسازی، صرفه‌جویی را در بین مردم نهادینه کنند. صرفه جوئی در مصرف آب و اصلاح الگوی مصرف آب و توجه خاص به آموزه های دین مبین اسلام تا حد زیادی می تواند مردم را از اثرات منفی اسراف دور نگهدارد و از این طریق  بسیاری از بحران ها بویژه بحران های کم آبی، خشکسالی و قحطی را به سلامت پشت سر بگذارند. مقام معظم رهبری نیز در بخشی از پیام خود به مناسبت سال اصلاح الگوی مصرف(۱۳۸۸) فرمودند، صرفه‏جوئى به معناى درست مصرف کردن، بجا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است. بیان شیوای ایشان چکیده و تمام آن چیزی است که ما سعی نمودیم در این مقاله از دیدگاه های مختلف مطرح کرده و در نهایت توجه خواننده محترم را به ضرورت توجه خاص به اصلاح الگوی مصرف آب به عنوان یک تکلیف همیشگی جلب نمائیم و بیاد داشته باشیم که رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی رحمه ا.. علیه، حتی از اسراف یک لیوان آب ممانعت می فرمودند.

 

نتیجه گیری

اصولاً هدف نهایی از انجام مطالعات در زمینه ی خشکسالی، به عنوان یکی از مهمترین حوادث غیرمترقبه، آماده سازی جامعه برای مواجهه با شرایط سخت خشکسالی و انجام اقدامات پیشگیرانه برای عبور آسان از این گونه بحران ها است. آگاه نمودن مردم از علل و اثرات زیانبار خشکسالی، و همچنین روش های مناسب مدیریت بهینه مصرف آب بسیار مهم است  و مردم می توانند آگاهانه نقش موثری در کاهش آسیب پذیری ها  جامعه ایفا نمایند و مشارکت آگاهانه مردم را بدنبال داشته باشند. فرهنگ سازی و یادآوری مداوم آموزه های دین مبین اسلام در زمینه اصلاح الگوی مصرف آب و جلوگیری از مصرف بی رویه آب به کمک رسانه ها، و واقعی نمودن هزینه های مصرف آب و انرژی، مطمئنا نقش بسیار مهمی در پیشگیری از اثرات خشکسالی خواهد داشت. مسئولین هم باید گام های مدیریتی موثری را جهت کاهش آسیب پذیری در مقابل خشکسالی برنامه ریزی و اجرا نمایند، تا خسارات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و زیست محیطی ناشی از این بلای طبیعی به حداقل ممکن برسد. در نتیجه مقابله با خشکسالی نیازمند مشارکت عمومی و عزم راسخ مسئولین در جهت سرمایه گذاری و اجرای راه کارهای مدیریتی موثر و پیشگیرانه می باشد. مسئولین صنعت آب همواره موظف به تامین آب شرب سالم و کافی تحت نظارت و مورد تایید مسولین بهداشتی می باشند، و در قبال آن مسئولیت مصرف کنندگان استفاده صحیح و بهینه از منابع آب و جلوگیری از اتلاف و اسراف آب است.

 

سوالات:

– راه کارهای مواجهه با خشکسالی را مختصر توضیح دهید؟

– پنج مورد از اقدامات لازم برای کاهش اثرات خشکسالی را بنویسید؟

– اثرات خشکسالی بر یک حوزه آبریز را بنویسید؟

– اثرات سوء تغییرات آب و هوائی، بر آلودگی منابع آب را توضیح دهید؟

– پنج مورد از راه کارهای اصلاح الگوی مصرف آب در دو بخش مدیریتی و کاربردی را بنویسید؟

– تحلیل قرآن از مسئله خشکسالی چیست؟ نظر حضرت آیه ا.. نوری همدانی در خصوص خشکسالی را بنویسید؟

 

[table id=18 /]

 

این مطلب چقدر مفید بود؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تلفن همراه *