مدیریت و دفع پسماندهای بیمارستانی

• بهداشت محیط بیمارستان
• آخرین بروزرسانی: 9 دی 1393

تعریف پسماند پزشکی

هـر ماده ی زائد جامدی که در هنگام تشخیص بیماری، ایمن سازی بدن انسان و حیوانات و در تحقیقات مربوط بـه آنـهـا یا در هنگام تهیه و تولید واکسن یا آزمایشات بیولوژیکی به وجود می آید، مواد زائد عفونی بیمارستانی نام دارد.

حدود ۷۵ تـا ۹۰ درصد پسماندهای تـولیدی در بیمارستان جزو پسماندهای بی خطر محسوب می شوند؛ ۱۵ تا ۱۸ درصـد پسماندهای تـولیدی، پسماندهای عفونی بوده و ۵ تا ۷ درصد پسماندها سـایـر مـواد خطرنـاک از جمله زائدات رادیواکتیو، شیشه های برنده، ظروف تحت فشار، پلاستیک قابل دفع، مایعات زائد و… می باشند.

مخاطرات زباله های بیمارستانی

پسماندهای پـزشکی بـه علت داشتن عـوامل میکروبی بیماریزا و خطرناک از جمله باکتری های استرپتوکوک، استافیلوکوک، بـاسیل هـای سـودومـونـا و کـزاز، ویـروس های کشنده ایدز، هپاتیت B و C و نیز وجود ترکیبات شیمیـایی ضـد سرطان و مواد زایـد رادیواکتیو در آن هـا، از زمره مواد زاید خطرناک محسوب می گردد. همچنین وجود اجزای نوک تیز و برنده در داخل پسماندهای پزشکی برای کارگران مسئول نظافت و جمع آوری پسماند و نیز پزشکان، دندان پزشکان، پرستاران و سایر کارکنان درمانی بسیار مخاطره آمیز خواهد بود.

خطرات و زیان های ناشی از پسماندهای بیمارستانی دراثـر تـماس بـا آنها ایجـاد می شود. مـواد تشکیل دهنده پسماندهای بیمارستانی می توانند همه ویروس ها را منتقل کنند. مـدت فعالیت و زنده مـانـدن ویروسها در ایـن پسماندها معمولاً ۵ تا ۸ روز برآورد شده است.

بـه عـلـت بالا بودن حجم پسماند تولید شده در بیمارستان و هـزینه بالای سوزاندن و یا امحاء آن ها از راه های مختلف و از همه مهم تر خطرناک بودن پسماندهای عفونی و احتمال انتقال آلودگی از محیط بیمارستان به بیرون و آلودگی های آب، خاک و هوا می بایست پسماندهای عـادی و پسماندهای خطرناک بـه طـور جداگانه جمع آوری و دفع گردند.

پسماند های تولید شده در بیمارستان به دو گروه عمده زیر تقسیم می شوند :

• گروه اول : پسماند های عادی (خانگی – معمولی) کـه از بخش هـای اداری، سلف سرویس، مهد کودک و کلیه پسماند هایی که در نتیجه فعالیت های روزمره انسان تولید می شوند شامل این دسته از پسماندها می باشد.
• گروه دوم : پسماند های خطرناک کـه می تـوانـد مجموعه ای از مخاطرات بهداشتی را ایـجـاد کند و به ۹ دسته تقسیم می شوند. این ۹ دسته عبارتند از : پسماندهای عفونی، پسماندهای آسیب شناختی، پسمانـدهـای بـرنـده و نـوک تیز، پسماندهای دارویـی، پسماندهـای ژنوتوکسیک، پسماندهای شیمیایی، پسماندهای دارای فلزات سنگین، پسماندهای پرتوساز و ظرف های تحت فشار.

پسماند های عفونی

ایـن پـسـمـانـدهـا مظنون بـه داشتن عوامل زنـده بیماری می بـاشند؛ مـانند کشت هـای میکروبی آزمایشگاه، پسماندهای ناشی از جداسازی بیماران عفونی، بافت ها، مواد و تجهیزاتی کـه بـا بیمار عفونی تماس داشته اند، مواد دفع شده این بیماران.

پسماند های آسیب شناختی

مانند بافت ها و آبگونه های انسانی، تکه های بدن انسان، خون و سایر آبگونه های بدن، جنین.

پسماند های برنده و نوک تیز

اقلامی هستند کـه می تـوانند مـوجـب زخـم از قبیل بریدگی یـا سـوراخ شـدگـی شـونـد؛ مانند سوزن تزریق، ست انفوزیون (انفوزیون دستگاهی است جهت تزریق داروها در طی ساعات معین با حجم معین می باشد)، تیغه چاقو، تیغ، شیشه های شکسته.

پسماند های دارویی

شامل داروهای تاریخ گذشته یا غیر لازم، اقلامی که به دارو آلوده شده یا دارو دارند مانند قوطی ها و شیشه های دارویی.

پسماند های ژنوتوکسیک

ایـن پسماندها بـه شـدت خطرناکند و ممکن اسـت خصوصیـات جهش سـلـولـی یـا سرطان زایی داشته باشند، همچنین ایـن پسماندهـا مشکلات ایمنی جدی بوجود می آورند؛ پسماندهای دارای مواد بـا خصوصیات سمی برای ژن هـا، از جمله پسماندهای دارای مـواد سایتوتوکسیک کـه بیشتر در درمان سرطان بکار می روند و مواد شیمیایی برای ژن ها.

پسماند های شیمیایی

ایـن پسماندها متشکل از مـواد جامد و گازهای شیمیایی می بـاشند و در صورتی که حداقل یکی از خصوصیات سمی، خـورنـدگی، قابلیت احتراق خـود بـه خـود، واکنش دهنده و ژنوتوکسیک (مانند داروهای سایتوتوکسیک) را داشته باشند خطرناک بـه شمار می رونـد. مانند معرف های آزمایشگاهی، داروی ثبوت و ظهور فیلم، مواد گندزدای تاریخ گذشته یا غیر لازم و حلال ها می باشند.

پسماند های دارای فلزات سنگین

ایـن پسماندها بـه شـدت سمی انـد. مانند باتری ها، تـرمـومترهـای شکسته، اسباب های جیوه ای اندازه گیری فشار خون.

پسماند های پرتو ساز

مایعات مصرف نشده پرتو درمانی یا آزمایشگاه هـای تحقیقاتی، لـوازم شیشه ای آلوده، بسته بندی ها، کاغذهای جاذب، ادرار و مواد دفع شده بیماران درمان شده یا آزمایش شده بوسیله داروهای رادیونوکلوئید جزو این دسته اند.

ظرف های تحت فشار

مـانند سیلندرهای گـاز، کارتریج گاز، قوطی افشانه ها که اگر این پسماندها سوراخ یا در زباله سوز انداخته شوند ممکن است منفجر شوند.

تفکیک زباله های بیمارستانی

تفکیک زباله های بیمارستانی در مبدأ بر طبق دستورالعمل تفکیک پسماندهای بیمارستانی صورت می گیرد که این امر به کاهش چشم گیر میزان زباله های عفونی یاری می رساند.

در تمام بخش های بیمارستان سطل های جمع آوری زباله با رنگ بندی و علامت گذاری مربوط به انواع پسماند قرار گرفته شده و در محل قـرار گیری سطل تابلویی نصب شده کـه مشخص می کند چه نوع پسماندی می بایست در سطل زبـالـه مربوطه ریخته شود. جـدول زیـر بیانگر اطلاعات مربوط به انواع پسماند بـا سطل های زباله مربوطه می باشد.

نوع پسماند	رنگ کیسه زباله و ظروف نگهداری	خصوصیات کیسه و ظروف نگهداری	علامت
عادی	کیسه مشکی در ظرف آبی	کیسه یا ظروف پلاستیکی معمولی	–
عفونی	زرد	مقاوم دربرابر پارگی و غیر قابل نشت
پاتولوژیک – اعضای بدن و جنین	–	باید بصورت جداگانه جمع آوری شود	–
رادیواکتیو	–	جعبه سربی با علامت تابش یونیزان
شیمیایی و دارویی	سفید یا قهوه ای	کیسه یا ظروف پلاستیکی مقاوم	–
نوک تیز و برنده	زرد با برچسب پسماند نوک تیز و برنده	جعبه ایمن که در برابر سوراخ شدن مقاوم است	Safety Box

تفکیک پسماندهای بیمارستانی (سمت راست safety box و سمت چپ سطل زباله های غیر عفونی)

جمع آوری پسماند ها

پس از پـر شدن سه چهارم از حجم کیسه زبـالـه، درب کیسه هـای زبـالـه بسته شده و آنها را بـرچسب گذاری می کنند که بـر روی بـرچسب ها اطلاعات ₍₍ نام و بخش تولید کننده، نوع پسماند، تاریخ تولید و جمع آوری، تاریخ تحویل، نوع ماده شیمیایی و تاریخ بی خطر سازی ₎₎ تکمیل می گـردد. نیروهای خـدمـاتی حـداقـل روزی یک بـار کیسه های مربـوط بـه هـر پسماند را تـوسـط مخـازن پـلاستیکی چـرخ دار مربوطه جمع آوری کـرده و بـه محل ذخیره موقت پسماندها حمل می کنند. این مخازن پس از هر بار استفاده، شستشو و گندزدایی می شوند.

هـر ۳ مـاه یک بـار اظهارنامه مدیریت پسماندهای بیمارستانی تکمیل می گـردد. در ایـن اظهار نـامـه آمار انواع پسماندهای تولیدی در بیمارستان مشخص می گردد.

امحاء و بی خطر سازی پسماندها

در این روش از دستگاه های اتوکلاو و هایدروکلاو استفاده می شود.