• مقالات علمی
• آخرین بروزرسانی: 27 آبان 1394

[tabs style=”h1″ ]
[tab title=”مشخصات نویسنده” icon=”momizat-icon-pencil2″ ]

[/tab]
[/tabs]

 اهداف آموزشی:

• بیان اهمیت نقش بهداشت محیط در انتخاب محل, احداث و بهره برداری از پادگانها و اماکن بهداشتی
• معرفی زمینه های ارتباط بهداشت محیط و مهندسی و لجستیک در خصوص نوسازی و بهسازی اماکن با رویکرد حفظ و ارتقاء سلامت نیروی انسانی

[tabs style=”h1″ ]
[tab title=”خلاصه مقاله” icon=”momizat-icon-pencil2″ ]

طرح مسائل بهداشت محیطی اماکن با تاکید بیشتر بر اهمیت نقش بهداشت در اجرای طرحهای جامع مهندسی و ساخت وسازهای اماکن بخصوص اماکن بهداشتی حائز اهمیت می باشد.یکی از اموری که نقش موثری, تا بحال در افزایش بهروری از امکانات برعهده داشته وآثارخوبی تا بحال برجای گذاشته است, اقدامات مهندسین بهداشت محیط در مجموعه سپاه می باشد. در این مقاله سعی خواهد شد لزوم ارتباط بهداشت محیط با واحدهای مهندسی و زمینه های کاری و ارتباطی آنها ویا به عبارتی خواستهای بهداشت محیط از واحدهای مهندسی و لجستیک مطرح شود واهمیت همکاری تنگاتنگ بهداشت محیط و مهندسی و لجستیک در خصوص نوسازی وبهسازی اماکن بهداشتی مطرح می گردد و لازم است این همکاریهادرخصوص موارد ذیل هماهنگ شده و شکل مناسبی به خود بگیرد.

همکاری و نظارت در انتخاب محل, نوسازی و بهسازی و بهره برداری از مراکز طبخ و توزیع مواد غذایی و همچنین انبارها و سردخانه های مواد غذایی و نانواییها وآسایشگاهها ,همکاری و نظارت در ساخت و احداث اماکن بهداشتی بویژه آشپزخانه ها و توالتها و حمامهای صحرائی خاص اردوگاهها و شرایط اضطراری و کنترل بهداشتی این مراکز از جمله زمینه های فعالیت مهندسین بهداشت محیط در هر شرایطی می باشد.

همکاری جهت ارائه و اجرای طرحهای دفع بهداشتی زباله که یکی از عوامل موثر و مهم در کنترل شیوع حشرات و جوندگان و انواع بیماریها می باشند و همچنین بکارگیری روشهای مهندسی بهسازی در راستای مبارزه با حشرات و جوندگان بجای کاربرد بیش ازحد آفت کشهاوحشره کشها از دیگر زمینه های فعالیت مهندسین بهداشت محیط می باشد.به عنوان نمونه می توانیم به عملیات زهکشی جهت جلوگیری از ایجاد شرایط پرورش لاروها و جاری کردن ‌‌‌آبهای راکد و بهسازی منابع آب اشاره کنیم که از جمله مواردی هستند که اهمیت کاربرد روشهای مهندسی مبارزه با ناقلین را مشخص می نمایند.در این مقاله به تفسیر موارد فوق مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

[/tab]
[/tabs]

[restrict level=1]

مقدمه:

           بهداشت محیط درواقع کنترل عواملی از محیط زندگی است به نحوی که روی رفاه وسلامتی جسمی،روحی و روانی واجتماعی انسان موثراست ویا به عبارت دیگر کنترل عواملی از محیط زندگی است که در زنجیره انتقال بیماریها حلقه ای را تشکیل می دهند.آن عوامل شامل آب،فاضلاب،زباله،بهداشت اماکن،هوا،حشرات وجوندگان ،بهداشت محیط کارو آموزش بهداشت می شوند .

طرح مسائـل بهداشت محیطی اماکن بویژه اماکن بهداشتی , با تاکید بیشتربراهمیت نقش بهداشت در اجرای طرحهای جامع مهندسی و ساخت وسازهای اینگو نه اماکن ,حائز اهمیت می باشد.

بررسی موضوع این فرصت را فراهم می سازدتابتوان مزایا ومحاسن ومعایب کارهای انجام شده رامرور کرده وجهت اصلاح روشهای نامناسب برنامه ریزی و ارائـه طریق نمود.یکی از اموری که نقش مؤثری در افزایش بهره وری ازامکانات برعهده داشته و آثار خوبی بخصوص در زمان جنگ تحمیلی برجای گذاشت، بنحوی که هیچگونه اپیدمی بیماریها در مناطق جنگی بنحوی که تلفات و مشکل حادی را ایجاد نماید، رخ نداد،اقدامات و فعالیتهای مهندسین بهداشت محیط بوده است که آنچه در این قسمت تقدیم می شود بخشی از فعالیتها و وظائف مهندسین بهداشت محیط،ومعرفی نقش مؤثرآنها در پیگیری واجرای طرحهای بهداشتی اماکن به عنوان بخش مهمی از وظایف آنها بوده وآگاهی آنها نسبت به این مطالب در انجام بهتر وظایفشان بسیار موثر می باشد.

بخشهایی از یک طرح جامع که در این بخش مورد توجه قرار خواهد گرفت به ترتیب عبارتند از:

• انتخاب محل استقرار یگانهای نظامی شامل پادگانهای دائـمی ، اردوگاه ها و…
• مراکزطبخ و توزیع مواد غذایی شامل آشپزخانه وسلف سرویس و …
• آسایشگاه ها
• سرویسهای بهداشتی شامل حمامها و توالتهای ثابت و سیار
• بهسازی اماکن وکنترل حشرات وجوندگان
• دفع مواد زائد جامد (زباله)

۱- انتخاب محل استقرار نیروهای نظامی :

جهت احداث پادگانهای دائـمی یا حتی اردوگاههای موقت در یک منطقه، انتخاب محل آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. قبل از اقدام به انتخاب محل مورد نظرمی بایست تمام اهداف کلی وجزئـی طرح و کاربرد اصلی پادگان تعیین وتعریف شده باشد تا انتخاب محل پادگان آگاهانه وصحیح انجام شود.

دراین قسمت نکات ضروری را که لازم است با همکاری و یا تحت نظر مهندسین بهداشت محیط انجام گیرد ذکر میشود:

۱-۱)بررسی اثرات پروژه بر محیط زیست:

امروزه اولین قدم جهت طراحی و اجرای هر پروژه ایی,توجه خاص به اثرات آن پروژه بر محیط زیست است که از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. دریافت بسیاری از مجوزهای قانونی و ارائه خدمات ,برای اجرای آن پروژه منوط به اجرای طرح ارزیابی اثرات پروژه بر محیط زیست و دریافت مجوز لازم از سازمان حفاظت محیط زیست می باشد که طی آن طرح ,تغییرات احتمالی که ممکن است در منطقه و محل اجرای طرح پیش آید در جهت ابعاد مثبت و منفی آن برآورد وپیش بینی می شود و بسته به نوع طرح،فاکتور های مختلفی از قبیل تغییرا ت منابع آبی ,تغییرات گونه های گیاهی و جانوری ,تغییرا ت آب و هوایی و شرایط اقلیمی در منطقه و….مورد بررسی قرار می گیرد.در نهایت نتیجه ارزیابی,تعیین کننده اجرای پروژه با تغییرات و یابدون تغییرات و یا عدم اجرای آن پروژه در محل مورد نظر می باشد.

۲-۱)بررسی میزان دسترسی محل انتخاب شده به امکانات و بزرگراهها:

در دسترس ونزدیک بودن محل انتخاب شده به سایر اماکن مورد نظربا پیمودن مسیرهای کوتاه تر و برخورداری از امکانات و خدمات شهری نقش موثری در تسهیل رفت و آمدها وارتباطات وخدمات رسانی به موقع و کاهش هزینه های بعدی خواهد داشت. از طرف دیگر محل انتخاب شده, نباید از سوی عوامل و عوارض طبیعی و مصنوعی در معرض تهدید باشد.مثل احداث اماکن عمومی درمسیرسیلابها ویا درکنار کوه مرتفعی که احتمال سقوط سنگهای بزرگ و یا بهمن وجود دارد.

۳-۱)بررسی وضعیت کمی وکیفی آب :

ارتقاءبهداشت محیط در هر جامعه ارتباط مستقیم با کمیت وکیفیت آب مصرفی آن جامعه داردوآب به عنوان یکی ازمهمترین عوامل محیطی موثر بر زندگی انسانها،نقش تعیین کننده برسلامتی مردم دارد.

تعیین منبع مناسب ودسترسی به مقدار آب کافی (کمیت )واطمینان از سلامت آن (کیفیت)همواره از جمله دغدغه های خاطر مسئولین بهداشتی می باشد.

تامین آب کافی برای مصارف شرب ،شستشو ونظافت وکنترل کیفیت آن با نظارت مستمر جهت جلوگیری از انتقال بیماریها و بهسازی محیط وآبرسانی بهداشتی وسالم ،بخصوص برای نیروهای نظامی از جایگاه ویژه ای در شرایط مختلف آفند وپدافند وصلح برخوردارمی باشند وهمراه بامدیریت دفع بهداشتی فاضلاب می توان از اپیدمی بسیاری از بیماریها پیشگیری نمود واز موارد ابتلا به بیماریهای واگیردار مرتبط با آب کاست.

متخصصین بهداشت محیط متفق القول هستند که آلودگی آبها یکی از اثرات مستقیم ،عموم پروژه های توسعه وپیشرفتهای تکنولوژیک امروزی است ، به همین دلیل در هر شرایطی بر توسعه پایدار وهمه جانبه با رویکرد حفظ و ارتقاء سلامت انسان تاکید دارند.

یک منبع آب سالم باید بتواند ،آب سالم وبه اندازه کافی برای جامعه مورد نظر تامین کندوبرای رسیدن به این هدف باید مرتب تحت نظارت وکنترل مسئولین بهداشت قرار داشته باشد تا بتوان با آگاهی از وجود هر گونه آلاینده های احتمالی در آب اقدامات کنترلی لازم را اعمال نمود.(۱)

تامین آب سالم وکافی برای نیرو های نظامی از اهمیت خاصی برخوردار بوده ودر این راستا انتخاب صحیح منابع آب وبرنامه ریزی لازم جهت حفاظت منبع آب وشبکه توزیع وهمچنین اعمال روشهای تصفیه آب تا حد لازم وانجام گندزدائی آب به عنوان فرایند لازم الاجرای تصفیه آب از جمله ضروریات برای پیشگیری موثر از انتقال بیماریهای مرتبط با آب وفراهم کردن شرایط نابودی عوامل بیماریزای احتمالی موجود در آب میباشند ودر واقع تامین آب باکدورت کمتر از یک واحد نفلومتری (NTU) وکلر باقی مانده آزاد حداقل نیم میلیگرم در لیترجهت مصارف شرب و بهداشتی درشرایط عادی و۲میلی گرم در لیتر در شرایط اضطرار,عامل موثری در تامین سلامت پرسنل تحت امر می باشد.

درخصوص کمیت آب لازم است با توجه به اهداف طرح حداکثروحداقل آب مورد نیاز با توجه به طول عمر مفید طرح جهت مصارف شرب و بهداشتی وفضای سبز و سایر نیازها . . . محاسبه و تعیین مقدارشود وسپس بایدمنابع آب موجود در محل مورد نظرومناطق اطراف آن اعم از منابع آبهای زیر زمینی و آبهای سطحی و حتی آبهای شور شناسایی وبرای مصرف از جهت کمی و کیفی و هزینه های تهیه وتصفیه وتوزیع با همکاری مهندسین بهداشت محیط اولویت بندی شوند تا نحوه تهیه وتأمین آب وآبرسانی در طرح مشخص شود.در خصوص کیفیت آب، نمونه برداری و انجام آزمایش های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بخصوص در اولویت بندی منابع آب و انتخاب منبع آب شرب سالم، بسیار ضروری است.(۱,۲,۸)

۴-۱)بررسی امکان دفع بهداشتی فاضلاب در منطقه:

فاضلاب آبی است که یکبار مصرف شده و آلوده شده ودیگر برای آن مصرف مورد نظر قابل استفاده نیست . انواع فاضلابهای تولیدی به عنوان یکی ازمهمترین منابع آلاینده محیط زیست و منابع آب بوده و شامل فاضلابهای خانگی ، فاضلابهای صنعتی و فاضلابهای سطحی و فاضلابهای کشاورزی می باشند.

دفع غیربهداشتی فاضلاب به محیط زیست درواقع تجاوز به حقوق دیگران است ونتایج بسیار بدی ازقبیل ایجاد منظره زشت وزننده ومحیطی متعفن،جلب حشرات وجوندگان،آلودگی منابع آبهای سطحی وزیرزمینی،الودگی خاک،آلودگی حیوانات بومی منطقه وایجاد مشکلات منطقه ایی ‌درپی دارد.(۳)

وجود شبکه جمع آوری فاضلاب نیز به عنوان یکی از شاخصهای مهم بهداشتی جهت انتقال فاضلاب از محل تولید به محل تصفیه خانه ضروری وحائز اهمیت می باشد.‌

انواع روشهای دفع بهداشتی فاضلاب با توجه به شرایط هر منطقه و متناسب با امکانات موجود و میزان فاضلاب تولیدی قابل استتفاده هستند شامل استفاده از چاه جاذب ، سپتیک تانک، تصفیه خانه های بزرگ که به روشهای مختلف بیولوژیک کارمی کنند، ترانشه های جذبی و … می باشندکه در ذیل مختصر به شرح آنها می پردازیم.

الف)چاه جاذب:استفاده از چاه جاذب یکی از ساده ترین روشهایی است که جهت دفع فاضلاب جمعیت کم در حد یک خانوار استفاده می شود و با توجه به وضعیت زمین شناسی هر منطقه جزء گزینه های اول مورد بررسی است. به همین دلیل لازم است در صورتیکه بخواهیم ازاین روش استفاده کنیم نکات زیر را مورد توجه قرار دهیم:

• حجم فاضلاب تولیدی کم باشد(فاضلاب در حد یک خانوار)
• منجر به الودگی منابع آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی و منابع آب منطقه نشود.
• در پایین دست چاه فاضلاب و یا تا شعاع حداقل ۵۰-۳۰ متری آن چاه و قنات و یا چشمه آب نباشد.
• جنس زمین از زهکشی لازم برخوردار باشد.
• چاه فاضلاب در مسیر تردد و عبور مردم نبوده ومجهز به لوله تهویه باشد.
• در صورت نیاز به تخلیه هر چند سال یکبار ، امکان این امر فراهم باشد.
• دستورالعملهای ساخت و بهسازی چاه رعایت شود.

ب)سپتیک تانک: استفاده ازسپتیک تانک نیزیکی از روشهای تصفیه فاضلاب اجتماعات کوچک تا جمعیت ۳۰۰نفر می باشد که با استفاده از آن مواد معلق فاضلاب ,بسته به بار سطحی وارده ,۷۰-۴۰ درصد ته نشین می شود و مواد آلی فاضلاب هم ۴۰-۳۰درصد حذف می شود.پساب خروجی جهت تصفیه کامل به ترانشه های جذبی ویا به چاه های جذبی پیش بینی شده دفع میشود. مخازن سپتیک تانک را برای جمعیت تا ۶۰ نفر یک مخزنه وبرای جمعیت بیشتر دو مخزنه طراحی می کنند.میزان تصفیه ایی که در سپتیک تانک اتفاق می افتد تقریبا معادل میزان تصفیه فاضلاب در حوض ته نشینی اولیه در تصفیه خانه های بزرگ فاضلاب است.(۳)

ج)تصفیه خانه فاضلاب شهری: درمواقعی که حجم فاضلاب تولیدی زیادباشد باید تصفیه خانه های برزگ فاضلاب به روشهای مختلف مثل روش لجن فعال و یا برکه های تثبیت طراحی شود.

در نتیجه برای دفع بهداشتی فاضلاب لازم است ابتدا سطح آبهای زیرزمینی منطقه تعیین شده و روش مناسب دفع بهداشتی فاضلاب با توجه به تعداد جمعیت ومیزان فاضلاب تولیدی که معمولا ۷۰% آب مصرفی می باشد و همچنین موقعیت محل, انتخاب شودودر طرح جامع پادگان مورد توجه خاص قرار گیرد. متأسفانه در طرحهای زیادی که تابحال درسطح سپاه انجام شده بعضا بعدازساخت پادگان وراه اندازی و ایجاد مشکل، تازه به فکر می افتند که جهت رفع مشکل فاضلاب اقدام کنند وچون اینگونه اقدامات برنامه ریزی شده نمی باشد بعضاً چندین نوبت طرح غیر کارشناسی داده و اجرا می شود ومنجر به تلفات بودجه زیادی می گردد.

۵-۱)دفع مواد زائد جامد (زباله)

هیچ عملیات بهسازی و نوسازی اماکن و مراکز تجمع عمومی کامل و بهداشتی نیست ،مگراینکه در طرح اصلی به مسئله دفع بهداشتی فاضلاب و زباله توجه شده باشد.امروزه توسعه کشورها وابسته به توجهی است که به محیط زیست و کنترل آلاینده های محیط زیست دارند و زباله ها هم به عنوان یکی از این مهمترین آلاینده ها مورد توجه می باشند. اگرنگهداری موقت وجمع ‏آوری وحمل ونقل ودفع بهداشتی زباله ها بخوبی وبموقع ومطابق اصول فنی وروشهای استاندارد بهداشتی و سالم انجام شود، مطمئناً گام مهمی در این رابطه برداشته شده است و نتایج مطلوبی حاصل می گردد.

زباله ها علاوه بر مواد غذایی لازم ، محیط مرطوب و پناهگاه و لانه خوبی برای رشد و تکثیر حشرات و جوندگان فراهم می نمایند و اگر در هر کجا با توجه کافی به آن پرداخته نشود، عواقب بسیار خطرناکی در پی خواهد داشت و امکان اپیدمی انواع و اقسام بیماریها در منطقه وجود دارد.

در زمینه مدیریت و برنامه ریزی و اجرا ونظارت برمراحل جمع آوری تا دفع بهداشتی زباله ، مهندسین بهداشت محیط از توانائیهای بالقوه ایی برخوردارند و همکاری بین بخشی آنها با واحد های مهندسی و لجستیک بر راندمان کاری آنها می افزاید.در این قسمت مختصر موضوع دفع مواد زائد را مورد بررسی قرار می دهیم .

انواع زباله های تولیدی شامل زباله های خانگی ، صنعتی ، بیماستانی و نخاله های ساختمانی و خاکروبه های خیابانی و ….. می باشند ولازم است برای دفع بهداشتی آنها برنامه و روش مناسبی اجرا شود. دفع غیر بهداشتی زباله ها مخاطرات زیست محیطی زیادی بدنبال دارد که آلودگی آب ، خاک، هوا ، و بد منظر کردن محیط زیست ، ایجاد آتش سوزی و جلب حشرات و جوندگان ازجمله این مخاطرات می باشند. بخصوص که دفع بهداشتی زباله یکی از بهترین روشهای کنترل حشرات و جوندگان می باشد.مواد ناشی از فعالیتهای خانگی،اجتماعی واقتصادی انسان،با افزایش جمعیت و بالا رفتن استاندارد های زندگی و توسعه تکنولوژی ، متنوعتر و زیادترمی شود.(۸)

درک خطرات بالقوه محیطی زباله ها که هر روز بر مقدار و تنوع آنها افزوده می شود ,بعضاً چندان مورد توجه جدی قرار نمی گیرد و این مسئله بیشترناشی از مدیریت ناقص و ضعیف ویا ضعف منابع مالی و تکنیکی می باشدو ادامه این روند برای محیط زیست و نسلهای آینده اگر در برنامه ریزیها مورد توجه قرار نگیرد,می تواند بسیار خطر ناک باشد..

زباله از تولید تا دفع نهائی سه مرحله اصلی شامل نگهداری موقت در محل تولید, جمع آوری وحمل و نقل زباله ها ودفع نهائی را طی می نماید.

در بین مراحل فوق مرحله دوم گرانترین و پر هزینه ترین بخش مدیریت دفع مواد زائد است و قسمت زیادی از کل بودجه شهرداریها در بخش مدیریت زباله را به خود اختصاص می دهد. به همین دلیل سعی شده با ارائه آموزش های کافی واطلاع رسانی صحیح به تولید کنندگان زباله و ایجاد فرهنگ مناسب از مقدار زباله تولیدی(حجم و وزن) کاسته شود،واین امر محقق نمی شود مگر اینکه مردم بدانند که هزینه های مربوطه را خود می پردازند، بویژه دربخش صنایع که اگر اینگونه شود، آنها سعی خواهند کرد با انجام بازیافت و مصرف مواد اولیه به اندازه لازم و با کیفیت بهتر و نگهداری مناسب آنها درانبارها زباله کمتری تولید نمایند واین مسئله کمک موثری درجهت کاهش هزینه های جمع آوری و حمل و نقل زباله وتولید آلودگی کمتردر محیط زیست می نماید.از طرفی در مرحله جمع آوری, انتخاب مسیرهای کوتاه ودرست و حرکت ماشینها به طرف جایگاه دفع نهائی با ظرفیت کامل وپر در کاهش هزینه ها نقش موثری دارند .

در بحث مدیریت مواد زائد جامد،همیشه بهداشت بر اقتصاد اولویت دارد و باید این مسئله مورد توجه مسئولین باشد.اعمال روشهائی که منجر به کاهش زباله تولیدی می شود در واقع اقدامی پیشگیرانه است و با این کار باید ازمیزان خطرناکی زباله ها کاست و بازیافت از زباله را توسعه داد تا آنچه برای دفع نهائی باقی می ماند ، موادی باشد که تهدید کننده بهداشت عمومی ومحیط زیست نباشد.    

بعداز مرحله جمع آوری وحمل و نقل نوبت مرحله دفع نهائی است.از جمله مهمترین و بهترین روشهای کاربردی دفع بهداشتی زباله می توان بازیافت،روش دفن بهداشتی ، تولید کود کمپوست از مواد آلی فسادپذیر و بعضاً سوزاندن همراه با بازیافت انرژی را نام برد .

الف) بازیافت :

بازیافت مهمترین و بهترین روش حفظ محیط زیست ازحضورآلاینده های خطرناکی مثل زباله هاست وبازیافت در محل تولید بهترین نوع بازیافت است . بازیافت موادی مثل مواد آلی از زباله جهت تولید کود کمپوست،پلاستیکها وظروف یکبار مصرف ،شیشه ، فلزات ، کاغذ و… از زباله امکان پذیر است .

     انسان با عمل بازیافت از طلای کثیف ، در واقع منجی زمین سبز میشود تا زندگی سبز برقرار باشد و تنها کره زمین موجود بسوی نابودی حرکت نکنددرغیراینصورت اگر بنا باشد هرکس به هر طریق و هر روز و هر مقدار اقدام به تولید و پراکندگی آلاینده های بیشتری در محیط زیست و سطح زمین نماید و بخصوص زباله ها مورد بی توجهی قرار گیرند، آن وقت دیگر از محیط زیست سبز و سالم خبری نخواهد بود و انتشار آلودگیها حد و مرزی را نخواهد داشت و کنترل از دست خواهد رفت.

     در راستای کنترل آلاینده های محیط زیست لازم است درمرحله اول جهت کاهش تولیدآلاینده ها بویؤه زباله ها برنامه ریزی واعمال نظرشودکه در اینصورت بسیار موثرخواهد بود. بعداز این مرحله توجه به بازیافت از زباله ها بخصوص در محل تولیدامری مهم وحائز اهمیت می باشدکه دراین صورت ما هیچ بخشی از زباله ها را دور نخواهیم ریخت وطلای کثیف تبدیل به احسن خواهد شد.بازیافت یک روش اقتصادی با ارزش و درآمدزا است و همانطورکه میدانید پایه و اساس علم مهندسی در ارتباط با موضوع اقتصاد است. از طرفی با توجه به طرح توسعه پایدار و ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه ها و با توجه به اینکه صرفه جویی درمصرف انرژی از جمله مسائل مهم روز درجمهوری اسلامی ایران می باشد توجه به مسأله بازیافت نیز امری ضروری است که نقش مهمی در حفظ و ذخیره منابع اولیه برای آیندگان دارد. به عنوان مثال روزانه شش هزار تن زباله در تهران تولید می شود که حداقل ۱۰ درصد آن را کاغذها تشکیل می دهند. برای تولید یک تن کاغذ حدود ۱۳۰۰ کیلو وات انرژی برق لازم است در حالیکه اگر یک تن کاغذ باطله بازیافت شده از زباله ها، که قابل تبدیل شدن به خمیر می باشند، تهیه شود انرژی مصرفی برای یک تن کاغذ ۱۵۰ کیلو وات خواهد بود. یعنی علاوه بر صرفه جویی ۱۱۵۰ کیلو وات انرژی یک تن کاغذ قابل مصرف تولید میشود و از طرفی بهمان اندازه از قطع اشجار و درختان ممانعت میشود و باز بهمان اندازه جهت جمع آوری، حمل ونقل و دفع بهداشتی کاغذها یا سوزاندن آنها که آلودگی هوا را بدنبال خواهد داشت، مشکل نخواهیم داشت.(۹) چرا باید روزانه ۶۰۰ تن کاغذ زاید تولید شده در کشور بعنوان زباله معدوم شود در حالیکه ما واردکننده کاغذ از کشورهای خارجی هستیم؟

نتیجه اینکه بازیافت یک علم وفن باارزشی است که می بایست در تمام زمینه ها مورد توجه قرار گیرد.

   بازیافت کاغذها در مراکز سپاه بخصوص در مراکز آموزشی و ستادی به عنوان بخش کوچکی از کشور می تواند کار با ارزشی باشد و می توان اقدام به بازیافت کنترل شده کاغذ در مراکز مختلف سپاه بخصوص در سطح شهر تهران بزرگ نمود.

ب) دفن بهداشتی :

بخشی از زباله ها شامل زباله های صنعتی ، ساختمانی و زباله های ناشی از تخریب ، صرفاً روش دفن برای آنها مناسب است. بخش زیادی از زباله های تولیدی حتی زباله های خانگی متاسفانه امروزه به همین روش دفن میشوند و تا زمانیکه تکنیکهای جدید و مناسب تصفیه ودفع زباله نظیر بازیافت بخوبی جایگاه خود را پیدا نکرده اند، هنوز روش دفن با بیشترین کاربرد برای سالهای متمادی روش اقتصادی از نظر اجرائی خواهد بود.

دفن بهداشتی روشی است که زباله را درزمین دفن ودفع می کند بطوری که ضرری برای بهداشت عمومی نداشته باشد.این روش ۱۰۰% بهداشتی نیست ولی روشی ارزان و با نیاز به تکنولوژی کمتر است ولی دفن کل زباله که به طلای کثیف معروف است ،در شرایطی که امکان بازیافت از آن وجود داشته باشد ,گر چه ممکن است بهداشتی باشد ولی کاری اقتصادی نیست و در واقع نابود کردن منابع اولیه است گر چه در نهایت بکارگیری هر روش برای دفع بهداشتی زباله ها ,کاربرد دفن بهداشتی اجتناب ناپذیر است .

ج)تولید کود کمپوست :

در بین روشهای دفع زباله،در صورتیکه تهیه کمپوست طبق موازین بهداشتی و اقتصادی محاسبه و انتخاب شود،بهترین روش است. کارخانجات کمپوست شاید از محدود صنایعی هستند که مواد اولیه به این ارزانی در دسترس آنها قرار میگیرد و کودآلی تولید شده جایگزین خوبی برای کودهای شیمیایی محسوب میشود.(۱۰)

۶-۱) بررسی جنس خاک و پوشش گیاهی منطقه و امکان ایجاد و توسعه فضای سبز.

۷-۱) شناسایی گونه های حشرات و جوندگان موجود در محل مورد نظر: کسب اطمینان از آلوده نبودن حشرات وجوندگان ودر صورت لزوم پیش بینی امکانات لازم برای مقابله با آنها با توجه به اینکه ممکن است سیستم زندگی طبیعی آنها در منطقه بعد از اجرای پروژه مختل شود.

۸-۱) بررسی وضعیت گلباد منطقه: تعیین جهت وسرعت وزش بادغالب و تغییرات آن در طول یک دهه قبل و در چهار فصل سال جهت طراحی صحیح موقعیت اماکن و ایجاد فضای سبزضروری است.

۹-۱)تعیین حداکثر وحداقل تغییرات دمای هوا و همچنین تعیین میزان ریزشهای جوی وجمع آوری اطلاعات هواشناسی منطقه ضروری است تا با کمک آنها پیش بینی های لازم در طراحی کامل پروژه بشود.

۱۰-۱) بررسی روشهای اجرایی دفع بهداشتی زباله ها درمحل و محدوده اطراف آن, که به آن پرداخته شد.

۲ )بهسازی اماکن وکنترل حشرات وجوندگان

     علاوه براعمال مدیریت صحیح درجمع آوری ودفع بهداشتی زباله ها و فاضلابها،که نقش بسیارمؤثری درجهت کنترل ومبارزه باحشرات وجوندگان دارد، کاربرد روش های مهندسی مبارزه با ناقلین (حشرات و جوندگان ) بجای کاربرد بیش از حد آفت کشها و سموم، نیزازجمله فعالیتهای بسیار مطلوب انجام شده در طول هشت سال دفاع مقدس می باشد. بعنوان نمونه می توانیم به وجود تالابها و گودال های آب بخصوص بعد از بارندگیها اشاره کنیم که میتواندشرایط مناسبی را برای پرورش لاروهای حشرات فراهم نمایدکه البته با انجام عملیات زهکشی وجاری کردن آبهای راکدو بهسازی منابع آب، پیشگیری لازم انجام شد تا شرایط فوق از بین برود. این مسأله بخصوص درمحوطه سازی سطح اردوگاهها و پادگانها بویژه درمناطق آلوده و پرباران می بایست مورد توجه خاص مهندسین طراح باشد.

۳)مراکز طبخ و توزیع مواد غذایی:

یکی از اماکنی که از نظر بهداشتی بسیار حائـزاهمیت می باشد و بایستی دقیقاً در تمام مراحل ساخت، نگهداری و بهره برداری ، استانداردهای بهداشتی در آن رعایت شود آشپزخانه ها است. آشپزخانه محلی است که می تواند در صورت عدم رعایت استانداردهای بهداشتی در آن سلامت تمام افراد تحت پوشش را به خطر اندازد.

دریک آشپزخانه سالم وبهداشتی و استاندارد می توان، غذای سالم فراهم نمود.در این قسمت مواردی از نکات فنی و بهداشتی که در طرح و ساخت آشپزخانه هاو سالنهای غذاخوری می بایست مورد توجه قرار گیرند ذکر می شوند.

الف) آشپزخانه:

۱_ انتخاب محل ساخت بنحوی انجام شودکه دسترسی به آن برای قسمتهای تحت پوشش آسان باشد.

۲_ تأمین آب مصرفی سالم و بمقدار کافی براحتی امکان پذیر باشد.

۳- محل انتخاب شده نباید از سوی عوامل و عوارض طبیعی و مصنوعی در معرض تهدید باشد.مثل احداث آشپزخانه ویا سالن غذا خوری درمسیر سیل ویا کنار کوه مرتفعی که احتمال سقوط سنگهای بزرگ و یا بهمن وجود دارد.

۴_ وجود تعدادکافی سرویسهای بهداشتی در طرح کلی وخارج از محیط آشپزخانه که لازم است محل آن با توجه به جهت وزش باد غالب منطقه درطرح پلان آشپزخانه تعیین شود.وجود حداقل یک چشمه توالت و حمام و دستشویی مجهز، بازای هر ۱۵ نفر پرسنل آشپزخانه کفایت می کند.

وجود سیستم مجزای دفع فاضلاب برای سرویسهای بهداشتی وآشپزخانه ضروری است، با توجه به اینکه سیستم فاضلاب سرویسهای بهداشتی می بایست مجهز به تهویه باشد.

۵_ محل ساخت سرویس های بهداشتی در کنار آشپزخانه باید بگونه ای باشد که اولاً از ورود بوهای نامطبوع به داخل آشپزخانه ممانعت شود ( ناشی از تهویه ) و ثانیاً بگونه ای باشد که فرد بلافاصله بعد از خروج از توالت وارد محیط آشپزخانه نشود.

۶_ آسایشگاه با سطح کافی و با توجه به تعداد پرسنل آشپزخانه در موقعیتی مناسب ساخته شود.

۷_ باید انبارهای مواد غذایی و سردخانه ها در طرح آشپزخانه با ظرفیت کافی و در موقعیتی مناسب و مطابق اصول ایمنی پیش بینی شده باشد. ضمناً پیش بینی محل مجزا بعنوان انبار لوازم یدکی و اسقاطی نیز ضروری است.نکات بهداشتی که توجه به آنها در احداث انبارها ضروری است در مقاله ایی جداگانه چاپ گردیده است.(۴)

۸_ جنس دیوارها وکف آشپزخانه باید ضد رطوبت و قابل شستشو بوده ودارای شیب کافی بطرف فاضلابروها باشد،ضمناً لازم است سطح کانالهای جمع آوری کننده فاضلاب مجهز به شبکه باشد.

۹__ ارائـه طرح مناسب و مجزا جهت دفع فاضلاب آشپزخانه ها ضروری است.

۱۰- نصب آشغالگیردر انتهای کانال جمع آوری فاضلاب مذکور و بعداز آن ساخت چربی گیر استاندارد ازجمله مواردضروری ولازم الاجرای سیستم دفع فاضلاب آشپزخانه هاست. بهتراست قسمتی مخصوص ازکانال جهت آبکش کردن برنجها مورد استفاده قرار گیرد.

۱۱_ بکارگیری امکانات مناسب و بهداشتی جهت جمع آوری و نگهداری زباله های تولیدی در آشپزخانه که نقش مؤثری در کنترل حشرات و جوندگان خواهد داشت.

۱۲_ حتی الامکان سیستم اعلان حریق و ضرورتاً سیستم اطفاء حریق مناسب در قسمتهای مختلف آشپزخانه شامل شیلنگهای آب، کپسولهای اطفاء حریق و … پیش بینی شود.

۱۳_ سیستم تهویه کافی در طرح آشپزخانه پیش بینی شده باشد.

۱۴_ قسمت جداگانه ای جهت پخت کباب مجهز به سیستم تهویه مخصوص منظور شده باشد.

۱۵_ در طرح آشپزخانه محل مناسبی در ابتدای چرخه کاری آشپزخانه جهت آماده سازی مواد اولیه منظور شده باشد بگونه ای که محل آماده سازی گوشت ( قصابی )، مرغ ، سبزیها، حبوبات و برنج وحتی الامکان محل آماده سازی دسر جدای از یکدیگر باشد.

۱۶_ ایجاد سکوی بتنی برای کف آشپزخانه، انبارهای مواد غذایی و سردخانه ها بویژه اگرسطح آبهای زیرزمینی در منطقه بالا باشد، ضروری است.

۱۷_توجه به اصل مهم دفع موش درطرح واجرای سازه و تأسیسات آشپزخانه وقسمتهای وابسته آن (انبارها، سردخانه ها، قصابی، سلف سرویس، نانوایی و … ) بسیار مهم و ضروری است، زیرا وجود هرگونه سوراخ و منافذ حتی کوچک معبری جهت نفوذ این جانوران موذی تیز هوش و مضر خواهد شد، که متأسفانه در طرحهای مختلف تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

جهت ضدموش سازی ساختمانها باید پایه هاو کف بتن آرمه و در و پنجره ها فلزی و دیوارها غیر قابل نفوذ باشند. با بتن آرمه بودن پی ساختمانها و بسته بودن شکاف پایین درها و نصب توری روی پنجره های طبقات همکف و همچنین با بستن کلیه کانالها و منافذ محل عبور تأسیسات و لوله های آب، کابلهای برق و تلفن و … به کمک ورقه های فلزی ( بنحوی که جوندگان با جویدن نتوانند به داخل نفوذ کنند)، از ورود جوندگان به داخل مراکز طبخ و توزیع و نگهداری مواد غذایی و یا حتی هرساختمان دیگری جلوگیری می شود. ضمناً اگر درهای ورودی این اماکن مجهز به فنرهای قوی باشند و سریعاً خود بخود بسته شوند خیلی بهتر است.(۴)

۱۸_ انتخاب هر ساختمان نیمه تمام یا ساخته شده ای برای آشپزخانه بدون توجه به اینکه از قبل به چه منظوری ساخته شده، اقدام غیرمسئـولانه ای است و می تواند عواقب ناگواری بدنبال داشته باشد. در چنین اماکنی، مطمئـناً فعالیتهای آشپزخانه تحت شرایط استاندارد و بنحو مطلوب انجام نخواهد شد.

۱۹_ با توجه به اهداف طرح، تعداد پخت در هروعده ( در کوتاه مدت و دراز مدت ) امکانات لازم درحد کافی تأمین شود، و در صورت نیاز شرایط توسعه طرح از ابتدا پیش بینی شده و مورد توجه قرار گیرد.

۲۰_ توجه به اصل مهم بهره برداری و نگهداری مطلوب از ساختمان و تجهیزات آشپزخانه ضروری است، جهت حفظ سالم این امکانات می بایست بودجه مخصوص جهت مرمت و بازسازی احتمالی اینگونه اماکن تخصیص داده شود. تا در صورت بروز مشکل خاصی بتوان وضع پیش آمده را خیلی سریع اصلاح نمود و از عواقب احتمالی آن جلوگیری نمود.

ب) سالنهای غذاخوری:

     دراین قسمت نکات فنی مربوط به سالنهای غذاخوری که ازدیدگاه مهندسی بهداشت قابل توجه و مهم می باشند ذکرمی شود:

۱_ سالن های غذاخوری باید از نور کافی حتی الامکان نور طبیعی برخوردار باشد.

۲_ در مبدأ ورودی به سالن غذاخوری لازم است تعدادی فقط دستشویی مجهز ساخته شود.

۳_ اتاق و محل مشخصی جهت شستشوی سه مرحله ای ظروف درطرح آن ویا درصورت همجواری سالن غذاخوری با آشپزخانه در داخل آشپزخانه پیش بینی شود.

۴_ تعداد محدودی توالت و دستشویی در خارج از سالن غذاخوری و در موقعیتی مناسب با توجه به جهت وزش باد ساخته شود.

۵_ محل انتخاب شده برای ساخت سالن غذاخوری از مراکز پر سروصدا ومزاحم فاصله کافی داشته باشد، و تهدید خاصی برعلیه آن در محیط اطراف وجود نداشته باشد.

۶_ محل انتخاب شده برای ساخت سالن غذاخوری و آشپزخانه, در زیرزمین نباشد. چون نور کافی وجود ندارد، تهویه آن بخوبی انجام نمی شود، هزینه آن بیشتر است، دفع فاضلاب آن مشکلتر است، دمای هوا در آن بالاتر است، دسترسی حشرات و جوندگان به آن راحتتر است و از نظر روانی، پرسنل از این مسأله خشنود نیستند. ( در ساختمان های چندین طبقه سعی می شود که آشپزخانه و سلف سرویس آن در بالاترین طبقه ساخته شود).

۷_ رنگ دیوارها و سقف سالن غذاخوری از رنگهای روشن و دلپذیر باشد.

۸_ جنس کف سالن بگونه ای انتخاب شود که شستشو و نظافت آن براحتی امکان پذیر باشد و هم اینکه با رنگ دیوارها و سقف مکمل همدیگر باشند نه خنثی کننده یکدیگر، و از طرفی فاضلابرو مناسب و مجهز به سیفون در کف سالن پیش بینی شود،کف از شیب کافی بطرف فاضلابرو برخوردار باشد.

۹_ صندلی و تجهیزات سالن غذاخوری مطابق اصول مهندسی ارگونومی و مناسب تهیه شده باشد.

۱۰_ محل مناسب برای نصب تابلوهای زیبا و پوستر های بهداشتی در سالن غذاخوری پیش بینی شود.

۱۱_ توجه به محیط اطراف سالن غذاخوری از اهمیتی خاص برخوردار است. طراحی سایت اطراف با فضای سبزکافی وزیبا ونصب آب نما حتی داخل سالن غذاخوری، محوطه سازی مناسب وجذاب نقش مهمی درشادابی و نشاط روحی مراجعه کنندگان خواهد داشت.

۱۲_ بهتر است دربهای ورودی و خروجی سالن از هم جدا باشند.

۱۳_ ظروف سرو غذا بهتر است استیل باشد.

۱۴_ میز و تجهیزات مخصوص گرم نگهداشتن غذا در محل توزیع جزء لوازم ضروری سالن غذاخوری است.

۱۵_ در صورتی که ظروف غذاخوری سینی استیل رایج در سالنهای غذا خوری نیست، بهتر است ترالی مخصوص جهت حمل آنها پیش بینی شود.

۱۶_ سعی شود از انتقال سر و صدای تولیدی در آشپزخانه و بخصوص قسمت شستشوی ظروف به قسمتهای دیگر با طراحی و اجرای مناسب صداگیرها در دیوارها ممانعت بعمل آید.

۱۷_ پیش بینی لازم جهت جلوگیری از ورود حشرات و جوندگان بداخل سلف سرویس بعمل آید.

در پایان این قسمت یادآوری می شود که توجه به امر بهسازی اماکن بهداشتی بویژه آشپزخانه و سالنهای غذاخوری و … هر چندمدت یکبار ضروری است، تا اصلاحات بهداشتی و فنی لازم تحت نظر مهندسین بهداشت اعمال شود.

انجام مجموعه نکات فوق به همراه سایر دستورالعملهای بهداشتی خاص این اماکن ، منجر به داشتن یک آشپزخانه سالم می شود، چون آشپزخانه سالم، غذای سالم برای زندگی سالم فراهم می کند تا روز بهداشتی ما شب بیماری بدنبال نداشته باشد.

فراهم کردن شرایط زیست سالم طبق آیین نامه انضباطی نیروهای مسلح جزء وظایف هرفرماندهی است و هر فرمانده در هر یگانی که باشد مسئـول حفظ سلامت تک تک نیروهای تحت پوشش خود است.(۵)

با توجه به اهمیت رعایت اصول فنی و استاندارد های بهداشتی در احداث اماکن بهداشتی بویژه آشپزخانه ها وسالنهای غذاخوری انشاءا… من بعد مهندسین بهداشت محیط در اجرای اینگونه طرحها مشارکت و همکاری بیشتری داشته باشند.

۳)آسایشگاه ها:

درخصوص آسایشگاه و محل استراحت پرسنل نکات فنی ذیل می بایست مورد توجه قرار گیرد:

۱_ سطح کافی با توجه به تعداد پرسنل استفاده کننده منظور شده باشد.

۲_ تهویه، نور کافی، سیستم گرمایی وسرمایی، سیستم اطفای حریق درطرح آسایشگاه پیش بینی شده باشد.

۳_ موقعیت و محل انتخاب شده برای ساخت آسایشگاه مناسب باشد. به نحوی که از مراکز پر سر و صدا دور بوده و به سرویسهای بهداشتی، سالن غذاخوری، مسجد و میدان صبحگاه نزدیک باشد.

۴_ کف و دیوارها تا ارتفاع ۱/۵ متری از جنس قابل شستشو ( ترجیحاً از جنس سنگ ) و مکمل رنگ دیوارها و سقف باشد. ضمناً لازم است کف آسایشگاه دارای شیب کافی به طرف فاضلابرو باشد.

۵_ درصورت بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی سکوی بتنی مناسب برای آن ساخته شودواقدامات لازم جهت جلوگیری از ورود حشرات و جوندگان بعمل آید.

۶_ سرویسهای بهداشتی ( حمامها و توالتها ) به تعداد کافی در نزدیکی آسایشگاه ساخته شود.

۴ – سرویسهای بهداشتی ( روشویی ها, حمامها و توالتها ):

طرح و احدات سرویس های بهداشتی در هر منطقه، ارتباط نزدیکی با فرهنگ مردم آن اجتماع دارد و می بایست این مسأله مهم یعنی مردم پسندی طرح، مورد توجه مهندسین طراح قرار گیرد.

از جمله مسائـل فنی و بهداشتی حائز اهمیت در طرح این سرویسها موارد ذیل را می توان نام برد:

۱_ زمین و محل انتخاب شده جهت احداث این سرویسها باید خشک بوده و در مناطق آهکی نباشد.

۲_ محل انتخاب شده باید در دسترس استفاده کننده باشد.

۳_ محل احداث سرویسها در بالادست منابع تأمین آب مانند چشمه ها، قنوات و رودخانه ها، بنحوی که پساب آنها با شیب منطقه به طرف این منابع آب سرازیر شود، نباشد ودر سطح صاف و هم تراز هم ,حداقل فاصله ۳۰ متر بین منابع آب وچاه فاضلاب و محل احداث سریسهای بهداشتی رعایت گردد.

۴_ جهت دفع فاضلاب آنها طرح مشخصی ازقبیل سپتیک تانک , ترانشه های جذبی ,چاه جذبی ,ذخیره در مخازن فلزی و انتقال از محل و … پیش بینی شود تا حین بهره برداری استفاده کنندکّان با مشکل مواجه نشوند. لازم به ذکر است که جنس زمین یک منطقه نقش زیادی در تعیین روش دفع مدفوع در آن محل دارد.

۵_ نوع ساختمان توالتها با توجه به شرایط آب وهوایی وشرایط محلی منطقه وسطح آبهای زیرزمینی متفاوت می باشدو نوع مصالح ساختمانی موجود در محل نقش مهمی در تعیین نوع و شکل ساختمانی توالتها دارد.

۶_ حفره و مخزن جمع آوری فاضلاب سرویسها باید کاملاً مسدود و تاریک بوده و از نفوذ نور به داخل آن جلوگیری شود تا بدین وسیله از ورود و جذب مگسها و سایر حشرات و جوندگان به این قسمتها ممانعت شود.

۷_ نور خورشید بطور مستقیم به داخل اتاقک توالت نتابد.

۸_ تهویه مخزن فاضلاب سرویسها بخصوص توالتها باید بخوبی انجام شود تا توالت متعفن نباشد به همین علت استفاده از سیفون و شترگلو در تمام توالتها و فاضلابروها ی بکار رفته در سطح کلیه اماکن ضروری است.

۹_ در طرح و ساخت سرویس های بهداشتی توجه به بهداشت محیط و مردم پسندی طرح، نسبت به هزینه ها، تقدم دارد.

۱۰_درطرح واجرای ساختمان توالتها باید دقت شود که حشرات و جوندگان به اتاقک ومخزن فاضلاب دسترسی نداشته باشند و کف اتاقک دارای شیب کافی به طرف فاضلابرو باشد، ضمناً تأمین آب بمقدار کافی و در دسترس جهت نظافت ضروری می باشد.(۷)

۱۱_ در صورت ساخت سرویسهای بهداشتی به صورت مجموعه قابل نقل و انتقال و سیارحتماً این کار با مشورت و همکاری مهندسین بهداشت انجام شود.

نتیجه گیری

باتوجه به مطالب مذکور یادآور می شود که انجام فعالیت وسرمایه گّذاری دراجرای برنامه های بهداشتی، نتایج بسیار با ارزشی را در پی خواهدداشت که علاوه برجبران هزینه های مربوطه وپیش گیری از شیوع بیماریها ،منافع زبادی رانصیب ما خواهد کرد.

دراین خصوص لازم است ابتدانسبت به این مسأله اعتقاد پیداکرد، تا چنین دیدی نسبت به برنامه های بهداشتی بوجود آید، در این موقع است که بهداشت در رسیدن به اهداف خود موفق خواهد بود.

در آمارگیریهای انجام شده از تلفات نیروهای نظامی درجنگها، مشخص شده که فقط ۱۰% از بیماران در جنگ بدلیل جراحات و حوادث جنگی بستری شده اند و ۹۰% بقیه بدلیل شیوع انواع بیماریهای عفونی به این مشکلات دچار شده اند که یکی از آنها,انتشار بیماریهای عفونی و خطرناک مسمومیت غذایی است که می تواند بدلایل مختلف این امر اتفاق بیافتد، و دیگری آلودگی آب و آلودگی هوا می باشد. (۵)

     اجرای برنامه ها و دستورالعملها و استانداردهای بهداشتی، روش خوبی جهت حفاظت از محیط زیست و احترام به سلامتی دیگران است، روش خوبی برای کمک به فرماندهان جهت برقراری سلامت پرسنل تحت امرخودیعنی سلامتی جسمی وروحی و روانی آنها میباشد،روش مناسبی جهت جلوگیری از بعضی هزینه های غیر مستقیم و بیشتر است، روش مهمی جهت افزایش بهره وری و راندمان کاری و در واقع نوعی بهینه سازی جهت استفاده بهتر و مناسبتر از امکانات است ، بهترین روش برای جلوکّیری از شیوع انواع بیماری ها بخصوص بیماریهای عفونی است و یکی از مهمترین اهرمهای کمکی و موثر جهت رسیدن به اهداف عالیتر یعنی سلامتی واقعی انسان است.

سئوالات:

• عوامل بهداشت محیطی موثردرانتخاب محل احداث یک پادگان را توضیح دهید؟
• ۵ مورد از مهمترین نکات بهداشت محیطی که رعایت آنها دراحداث و بهره برداری از آشپزخانه ها ضروری است را بنویسید؟
• لزوم توجه به دفع بهداشتی مواد زائد جامد ومایع دربدوطراحی یک پادگان را بنویسید.
• اماکن حائز اهمیت از نظربهداشتی را نام ببرید.

منابع :

۱) معصوم بیگی حسین                     ؛؛ بهداشت آب آشامیدنی درمناطق نظامی؛؛

مجله طب نظامی شماره یک ودوتابستان ۱۳۷۹

۲) Edberg Sc and et al (1997)

“Indicators and monitoring of spring and well drinking water against surface microbial contamination.’       So: Crit Rev Microbiol . , 23(2):179-206

۳) دکتر شریعت پناهی محمود             اصول کیفیت وتصفیه آب و فاضلاب         انتشارات دان تهران

۴) معصوم بیگی حسین                         (( بهداشت محیط در انبارها ))

فصلنامه علمی آموزشی دانشکده بهداشت–سال سوم شماره ۱۰تابستان ۱۳۸۲

۵) آیین نامه انظباطی نیروهای مسلح

۶) معصوم بیگی حسین   آشنائی با عوامل جنگ بیولوژیک             انتشارات اسپند هنر     ۱۳۸۲

۷)ادموندواکّنر_                         دفع مدفوع درمناطق روستایی واجنماعات کوچک

ترجمه مهندس علی خبیری انتشارات جهاد دانشگاهی

۸)Josef A Salvato (1998)

“Environmental Engineering And Sanitation.’

Publish by Jone W and Sons

۹)مجموعه مقالات اولین سمینار بازیافت وتبدیل مواد           انتشارات سازمان بازیافت وتبدیل مواد شهرداری تهران ۱۳۷۱

[/restrict]