معرفی رشته مهندسی بهداشت محیط

• سلامت
• آخرین بروزرسانی: 10 آذر 1396

تعریف بهداشت محیط

بهداشت محیط علم و مهارت پیشگیری از بیماری و ارتقای سلامت انسان است به وسیله:

• شناسایی و ارزیابی منابع محیطی و عوامل خطرناک

• محدود کردن مواجهه با عوامل خطرناک فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی که در هوا ، خاک، آب، فاضلاب و مواد غذایی و … موجود هستند و اثرات منفی بر سلامت انسان می گذارند.

از ابتدای آفرینش انسان همواره با خطراتی مواجه بوده که از سوی محیط بر سلامتش تاثیر می گذاشته است و تا قرن های اخیر با چالش تهیه آب آشامیدنی سالم، چگونگی دفع فاضلاب و پسماند و کنترل آلودگی هوا دست و پنجه نرم می کرده است. با افزایش جمعیت و پیشرفت تکنولوژی و افزایش آلودگی های خطرناک ناشی از آن که مستقیم و غیر مستقیم سلامت انسان را تهدید می کرد، نیاز به کنترل عوامل محیطی بیش از پیش احساس شد و در نتیجه به تدریج بنای مهندسی بهداشت محیط نهاده شد.

مهندسی بهداشت محیط بر طیف وسیعی از علوم مانند مهندسی، فیزیک، شیمی و میکروبیولوژی بنا شده است. در واقع یک مهندس بهداشت محیط با به کارگیری علوم مختلف در جهت اصلاح محیط پیرامون انسان و ارتقای سلامت او گام بر می دارد.

دانش و مهارت های یک دانش آموخته کارشناسی مهندسی بهداشت محیط به طور کلی

نظارت بر کلیه مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی و اماکن عمومی

مبارزه با حشرات و جوندگان

دفع فاضلاب و پسماند

بهسازی منابع آب و تصفیه آب

طراحی شبکه انتقال و توزیع آب

طراحی شبکه جمع آوری فاضلاب

رشته های کارشناسی ارشد

* یک دانش آموخته ی کارشناسی مهندسی بهداشت محیط، در چه رشته هایی در مقطع ارشد می تواند ادامه تحصیل دهد؟

– مدیریت پسماند
– بهره برداری و نگهداری ازتاسیسات بهداشتی شهری
– سم شناسی محیط
– آموزش بهداشت
– آمار زیستی
– اپیدمیولوژی
– اقتصاد بهداشت
– انفورماتیک پزشکی
– ارزیابی فناوری سلامت
– بهداشت و ایمنی مواد غذایی
– حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین
– رفاه اجتماعی
– زیست فن آوری پزشکی
– سم شناسی
– علوم تغذیه
– کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی
– فناوری اطلاعات سلامت
– مدیریت خدمات بهداشتی درمانی
– مهندسی بهداشت محیط
– مهندسی بهداشت حرفه ای
– نانوتکنولوژی پزشکی

وضعیت کنونی بازار کار رشته کارشناسی مهندسی بهداشت محیط

کارشناس بهداشت محیط با مهارت هایی که در دوران تحصیل کسب می کند قادر به کار در مراکز بهداشت، بیمارستان ها، شهرداری ها، شرکت های آب و فاضلاب، تصفیه خانه ها، سازمان حفاظت از محیط زیست، آزمایشگاه های محیط زیست و … می باشد.

در حال حاضر بیشترین جمعیت کارمندان بهداشت محیط را کارمندان مراکز بهداشت تشکیل می دهند که وظایفی مانند بازرسی مغازه ها، هتل ها، رستوران ها، مدارس، اماکن عمومی و …، بررسی وضعیت آب شرب منطقه و بررسی چگونگی دفع فاضلاب و زباله و بهسازی محیط دارند. همچنین کارشناسان در بیمارستان ها وظیفه جلوگیری از انتقال عوامل مضر محیطی به بیماران و ارتقای وضع بهداشتی بیمارستانها را به عهده دارند.

با اجرای طرح تحول سلامت تعداد بیشتری از دانش آموختگان این رشته شاغل شده اند. همچنین با تلاش انجمن علمی بهداشت محیط طرح ممیزان بهداشتی شروع به کار کرده و در آینده تحول بزرگی در ارتقای سطح بهداشت مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی به وجود آورده و زمینه اشتغال تعداد زیادی از کارشناسان مهندسی بهداشت محیط را فراهم خواهد آورد. در این طرح مهندسان بهداشت محیط به عنوان مشاور بهداشتی به مغازه ها، رستوران ها، هتل ها و… خدمت رسانی می کنند.

کارشناس بهداشت محیط می تواند در تصفیه خانه های آب و فاضلاب به عنوان بهره بردار مشغول به کار شود همچنین با ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا طراحی تصفیه خانه ها نیز انجام خواهد شد.

با وجود توانمندی بالای دانش آموختگان این رشته و گستردگی حیطه فعالیت، زمینه کار در بخش خصوصی فراهم است. مهندسان بهداشت محیط می توانند شرکت های مدیریت پسماند، شرکت های پیمانکاری و بهره برداری آب و فاضلاب، شرکت های سمپاشی، آموزشگاه بهداشت اصناف، شرکت ممیزان بهداشتی، شرکت های تولید و واردات وسایل کنترل آلودگی هوا و … تاسیس کرده و اشتغالزایی کنند.

نتیجه این که با توجه به گستردگی زمینه فعالیت، یک کارشناس بهداشت محیط در صورت به کارگیری آموخته ها و مهارت های خود قادر به کسب درآمد خوب از رشته خود خواهد بود.

دروس عمومی مقطع کارشناسی مهندسی بهداشت محیط

دروس پایه و اصلی مقطع کارشناسی مهندسی بهداشت محیط

دروس تخصصی مقطع کارشناسی ارشد مهندسی بهداشت محیط

برنامه کارآموزی در عرصه کارشناسی مهندسی بهداشت محیط

دانشجویان عموما ۱۶ واحد کارآموزی را در ترم آخر، با هدف آشنایی عملی با وظایف و مسئولیت های کارشناس یهداشت محیط وکسب مهارت می گذرانند.

به طور کلی برنامه کارآموزی دانشجویان کارشناسی بهداشت محیط بدون در نظر گرفتن تفاوت هایی که در دانشگاه های مختلف وجود دارد شامل موارد زیر می باشد:

– کارگاه ها ۲تا ۴ هفته
– بازدیدها ۲ تا ۳ هفته
– کارآموزی در مرکز بهداشت ۴تا ۵ هفته
– کارآموزی در آزمایشگاه تصفیه خانه فاضلاب ۱ تا ۲هفته
– کارآموزی در بیمارستان ۱ هفته
– ارائه و تحویل گزارش کارآموزی ۱ هفته

کارگاه ها (workshops):

این کارگاه ها با هدف آشنایی دانشجویان با وظایفشان در مراکز بهداشت و … و همچنین افزایش مهارت های نرم افزاری و مقاله نویسی انجام می شود و با اندکی تفاوت در دانشگاه های مختلف شامل موارد زیر است:

– Arc GIS نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی
– AutoCad نرم افزار
– WaterGEMS نرم افزار
– EPANET نرم افزار
– نرم افزار SPSS
– Excel نرم افزار
– کارگاه پروپوزال نویسی
– کارگاه مقاله نویسی
– کارگاه رفرنس نویسی
– کارگاه جست و جوی پیشرفته منابع تحقیقاتی
– کارگاه آشنایی با فعالیت های مرکز بهداشت
….

بازدیدها عموما شامل موارد زیر است:

– بازدید از کارخانه های تولید مواد غذایی
– بازدید از کارخانه های مواد آرایشی و بهداشتی
– بازدید از تصفیه خانه های آب
– بازدید از تصفیه خانه های فاضلاب شهری
– بازدید از تصفیه خانه های فاضلاب صنعتی
– بازدید از سایت های دفع زباله
– بازدید از کارخانه های کمپوست و بازیافت
– بازدید از اداره هواشناسی
– بازدید از اداره حفاظت محیط زیست
….

کارآموزی در مراکز بهداشت:

در این کارآموزی که به دو دسته مراکز روستایی و شهری تقسیم می شود ، هر یک از دانشجویان به یکی از مراکز بهداشت معرفی شده و توسط کارشناس شاغل در آن مرکز آموزش دیده و در بازدید ها و سایر امور با وی همراهی می کند.

کارآموزی در تصفیه خانه فاضلاب:

دانشجویان همراه کارشناسان تصفیه خانه، انجام آزمایش های شیمیایی و میکروبی فاضلاب را به عهده میگیرند.

کارآموزی در بیمارستان:

دانشجویان به همراه کارشناس بیمارستان، وظیفه نظارت بر بخش های مختلف بیمارستان را به عهده می گیرند.

ارائه و تحویل گزارش:

در پایان دوره دانشجوبان بایستی موضوع انتخابی خود را در ۱۵ دقیق ارائه دهند و گزارش تفصیلی کارآموزی را به استاد مربوطه تحویل دهند.

آنچه مهندس بهداشت محیط در مرکز بهداشت انجام می دهد:

۱- کنترل بر بهسازی و بهداشت مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی، اماکن عمومی و اماکن بین راهی؛

۲- کنترل آب آشامیدنی مناطق تحت پوشش از نظر میکروبی و شیمیایی و به صورت متناوب و اطمینان از سلامت آب منطقه و اعلام نتایج به ارگانهای مربوطه؛

۳- کلرسنجی روزانه و ثبت آن در پرونده کلرسنجی با قید مشخصات ایستگاه کلرسنجی و اعلام نتایج به شبکه بهداشت و ارگانهای مربوطه و در صورت لزوم گندزدایی آب؛

۴- کنترل مواد غذایی و نمونه برداری از مواد غذایی مشکوک و ارسال آن به آزمایشگاه و معدوم نمودن مواد غذایی فاسد بر اساس دستورالعملهای مربوطه؛

۵- اجرای طرح یکنواخت سازی ماده ۱۳ مواد خوردنی و آشامدنی و آرایشی و بهداشتی و اخذ مجوز تعطیل اماکن و مراکز از شبکه بهداشت و درمان جهت تعطیلی آنها؛

۶- معرفی پیشه وران به آزمایشگاه و صدور کارت معاینه پزشکی جهت آنها طبق دستورالعملهای صادره؛

۷- بازدید از مدارس و مراکز آموزشی و مهد کودکها؛

۸- بازدید و کنترل استخرهای شنا و حمامهای سونا؛

۹- بازدید از آزمایشگاهها و مراکز بهداشتی درمانی و مطبها و بیمارستانها از نظر وضعیت بهداشت محیط؛

۱۰- بازدید از پارکها و ورزشگاهها و ترمینالها و تشکیل پرونده بهداشتی واعلام به سازمانها و مسئولین زیربط و پیگیری تا حصول نتیجه مطلوب؛

۱۱- بررسی کنترل فاضلاب، زباله، هوا، منابع آلوده کننده آنها و مکاتبه با ارگانهای مربوطه؛

۱۲- رسیدگی به شکایات در زمینه های مختلف بهداشتی؛

۱۳- سنجش ید در نمکهای خوراکی یددار بطور روزانه و نمونه برداری از نمکهای ید دار و ارسال به آزمایشگاه؛

۱۴- مبارزه با حشرات و جوندگان ضمن بررسی کانونهای آلوده و برآورد میزان سم مورد نظر با توجه به میزان آلودگی و نظارت بر سم پاشی توأم با آموزشهای لازم و طعمه گذاری؛

۱۵- کنترل و پایش امور محوله پرسنل تحت نظر و راهنمایی و ارشاد آنها جهت پیشبرد اهداف بهداشتی و ارائه راهکارهای مناسب؛

۱۶- اقدامات اضطراری هنگام وقوع بلایای طبیعی؛

۱۷- شرکت در جلسات بازآموزی و سمینارهای طبق دستورالعملهای مربوطه؛

۱۸- بازدید از اماکن متبرکه و مساجد طبق دستورالعملها مربوطه؛

۱۹- بازدید از جایگاههای پمپ بنزین و پیگیری نواقص مربوطه؛

۲۰- کنترل بهداشتی اردوگاهها و زندانها جهت ساماندهی وضعیت بهداشتی آنها؛

۲۱- شرکت در طرحهای ملی و کشوری جهت هماهنگی لازم برای پیشبرد اهداف بهداشتی؛

۲۲- آموزش بهداشت جهت کلیه رده ها توام با فعالیتهای روزمره به طور چهره به چهره؛

۲۳- آموزش بهداشت دانشجویان در مقاطع پزشکی و پیراپزشکی؛

۲۴- نظارت بر دفع بهداشتی زباله در مناطق شهری و روستایی و سایت جمع آوری و دفع زباله های شیراز؛

۲۵- نظارت بر احداث و بهسازی توالت خانوار های روستایی؛

۲۶- نظارت بر فعالیتهای آموزشگاه های صنوف؛

۲۷- تاسیس شورای حل اختلاف ویژه امور بهداشتی؛

۲۸- تاسیس اورژانس بهداشت محیط؛

۲۹- اجرای طرح ضریت؛

۳۰- اجرای طرح شهر سالم؛

۳۱- اجرای روستای سالم؛

۳۲- بهسازی محیط روستا؛

۳۳- برگزاری جلسات شورای بهداشت روستا، بخش و کارگروه بهداشت درمان و تامین اجتماعی شهرستان؛

۳۴- نظارت بر فعالیت بهورزان در مورد کنترل کیفیت بهداشتی آب آشامیدنی، بهسازی (محیط روستا، منابع آب مثل چاه و چشمه، آبریزگاهها و … ) مرکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی، بهداشت محیط منازل جلب مشارکت همگانی در جمع آوری و دفع بهداشتی زباله و فضولات و کنترل کیفیت مواد غذایی و آموزش موازین بهداشت محیط و …. و گزارش نتایج به مقامات ذیربط؛

۳۵- راهنمای و آموزش مردم و جلب مشارکت عمومی و همکاریهای بین بخشی در زمینه اجرای پروژه های شهر سالم؛

۳۶- اجرای سایر دستورات مقام مافوق در زمینه ای مربوط به بهداشت محیط؛

۳۷- اجرای طرح توسعه و تشدید مواد غذایی در غالب طرح ضربت؛

۳۸- اجرای طرح امنیت غذا؛

۳۹- اجرای طرح بیسج سلامت نوروزی؛

۴۰- بازدید و نظارت از استخرهای شنا؛

۴۱- جمع آوری اطلاعات و آمار مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی و اماکن عمومی، آب آشامیدنی و تأسیسات آب و فاضلاب و … و تکمیل فرمهای مربوطه؛

۴۲- تجزیه و تحلیل آمار و شاخصهای بهداشت محیط.

آنچه مهندس بهداشت محیط در بیمارستان انجام می دهد:

۱- هماهنگی و اقدام در جهت تشکیل کمیته بهداشت و کنترل عفونت بیمارستان و شرکت فعال در آن و پیگیری مصوبه های مربوطه

۲- تهیه و تدوین مطالب آموزشی و تشکیل جلسات آموزشی مرتبط با بهداشت محیط و بهداشت عمومی برای پرسنل بخش رده های مختلف

۳- نظارت و مداخله در عقد قراردادهای خدماتی بیمارستان و مطالبه کارت معاینه پزشکی ، کارت معاینه کارگری و گواهینامه آموزش بهداشت عمومی پرسنل مشمول قانون

۴- بررسی وضعیت آب مورد مصرف بیمارستان ( شبکه عمومی ، شبکه خصوصی ) و تشکیل پرونده مربوط به آن

۵- کنترل بهداشتی آب مصرفی ازنظر کمی و کیفی و انجام آزمایشات دوره ای میکروبی وشیمیایی و کلرسنجی با استناد به دستورالعمل ها ، استانداردها و شرایط موجود

۶- نظارت ، بررسی و کنترل بهداشتی برکلیه مراحل مختلف جمع آوری ، تفکیک ، انتقال ، نگهداری موقت و دفع زباله های بیمارستانی و نیز جلوگیری از فروش و بازیافت زباله بیمارستانی

۷- نظارت و کنترل بهداشتی بر نحوه دفع فاضلاب بیمارستان و درصورت وجود معضل ، ارائه پیشنهادهای اجرائی مناسب

۸- نمونه برداری از پساب خروجی سیستم تصفیه فاضلاب برابر دستورالعمل های اعلام شده (درصورت وجود تصفیه خانه ) بمنظور بررسی کیفیت پالایش فاضلاب

۹- کنترل حشرات و جوندگان با اولویت بهسازی محیط ، دفع بهداشتی زباله ودرصورت نیاز ، استفاده اصولی از روش های شیمیایی و نیز جلوگیری از فعالیت شرکتهای سم پاشی غیر مجاز

۱۰- نظارت و مداخله در تهیه و کاربرد مواد گندزدا وپاک کننده بیمارستان

۱۱- اقدام لازم در زمینه تهیه البسه و ملزومات موردنیاز درسمپاشی وضدعفونی ( روپوش – کلاه – دستکش – ماسک – چکمه و . . . ) وتدارک سموم و موادگندزدا و دیگر تجهیزات و وسایل مورد استفاده در سمپاشی وضدعفونی با هماهنگی مسئولین بیمارستان

۱۲- بررسی وضعیت فنی و بهداشتی سیستم تهویه مطبوع در بیمارستان ( گرمایش ، سرمایش ) و پیگیری در جهت رفع مشکلات احتمالی موجود

۱۳- پیگیری و اقدام درزمینه مسائل بهداشتی و حفاظتی بخش پرتوهای یونساز با کمک مسئول فیزیک بهداشت ذیربط

۱۴- نظارت فنی و بهداشتی مستمر بر نحوه کار آشپزخانه شامل:

( شرایط بهداشت محیطی آشپزخانه ، وضعیت سردخانه ، انبار نگهداری موادغذایی ، سرویسهای بهداشتی ، بهداشت فردی پرسنل بخش ، اطاق استراحت پرسنل بخش ، شستشو و ضدعفونی ظروف ، شستشو و ضدعفونی سبزیجات خام مورد استفاده ، وضعیت بهداشتی موادغذایی آماده طبخ وسایل و ظروف مورد استفاده و . . . . )

۱۵- نظارت و هماهنگی لازم در زنجیره تهیه ، طبخ و توزیع موادغذایی با همکاری کارشناس تغذیه بمنظور اطمینان از سلامت توزیع و مصرف غذا

۱۶- نظارت و کنترل دائم برامور مربوط به رختشویخانه و رعایت کلیه نکات ایمنی و بهداشتی ازنظر تفکیک البسه عفونی از غیرعفونی درهنگام شستشو و استفاده از دستگاه های شوینده اتوماتیک ومواد پاک کننده مناسب ونهایتا ” ضدعفونی و اطوکشی البسه بخش عفونی و آلوده ( توضیحا ” درکاربرد موادضدعفونی کننده بایستی دقت لازم درانتخاب نوع آن و میزان مجاز بعمل آید تا خرابی دستگاهها و البسه را سبب نشود . )

۱۷- ارتباط مستمر با معاونت های بهداشت و درمان درهماهنگ کردن فعالیتهای اجرایی و دستورالعملها و اقدامات نظارتی دربیمارستان

۱۸- ثبت و ضبط اقدامات و مکاتبات اداری و تشکیل بایگانی درست ومنظم به نحوی که روند فعالیتها و پیگیری امور بدین طریق کاملا” قابل دسترسی و مشهود باشد . ( مستند سازی )

۱۹- نظارت بر ایمنی و مشارکت فعال در کاهش سوانح و صدمات داخل بیمارستان ازجمله پوشش پنجره ها ، وسایل اطفاء حریق و سیستم های هشداردهنده ، مهار کپسولهای طبی و . . .

۲۰- ارائه راهکارهای بهسازی بعنوان اصولی ترین روش کنترل ناقلین

۲۱- انجام امور محوله در شرایط خاص مانند کنترل همه گیری و نیز مقابله با بحران و بلایا

۲۲- فرهنگ سازی و جلوگیری از استعمال دخانیات در فضاهای بسته و عمومی بیمارستان

۲۳- بطورکلی نظارت و کنترل لازم بهداشتی برکلیه بخش ها – همکاری و هماهنگی با مدیران و مسئولین قسمتهای مختلف درحیطه شغلی و وظائف سازمانی تعیین شده .