شپش و راههای مبارزه با آن
شپش چیست ؟
شپش حشره ای است خونخوار که در ناحیه سر، بدن و عانه انسان زندگی و از خون تغذیه می کند. آلودگی به شپش را پدیکلوزیس می گویند. این بیماری در تمام گروههای سنی وجود دارد اما معمولا” در کودکان سنین مدرسه (۵ تا ۱۴ سال) بیشتر دیده می شود. دخترها بیشتر از پسرها به این بیماری مبتلا می گردند. به دنبال گزش و خونخواری در پوست، خارش و سوزش ایجاد شده و به دنبال خاراندن پوست، عفونتهای پوستی نظیر زرد زخم به وجود می آید. شپش انسان تنها در بدن میزبان انسانی قادر به ادامه حیات می باشد.
آلودگی در فصل پاییز و زمستان بیشتر دیده می شود. شپش منحصر به هیچ طبقه خاصی نیست و تمام اقشار در هر گروه سنی یا شغلی می توانند به آن مبتلا شوند.
انواع شپش :
سه نوع شپش انسان را آلوده می کند که عبارتند از : شپش سر، شپش بدن و شپش عانه. آلودگی به شپش سر شایعتر می باشد. البته آلودگی به شپش بدن با توجه به اینکه این شپش ناقل سه بیماری مهم (تیفوس اپیدمیک، تب خندق و تب راجعه اپیدمیک) می باشد، اهمیت بیشتری دارد.
شپش سر
شپش بدن
شپش عانه
شپش سر :
حشره کوچکی است که بر روی پوست سر، مخصوصا” ناحیه پشت گوش و پشت سر زندگی و روزی چندین بار از پوست سر خونخواری می کند. این حشره از راه تخم تولید مثل و تخمهای خود را روی ساقه مو نزدیک به پوست سر می گذارد. این تخمها به مو چسبیده و به آسانی کنده نمی شوند. به تخم شپش، رشک می گویند.
تفاوت رشک و شوره سر :
معمولا” تخمهای شپش (رشک) در یک سانتیمتر بالای پوست روی ساقه مو چسبیده و به راحتی جدا نمی شوند ولی شوره سر به آسانی از مو جدا می گردد.
مژه چشم آلوده به شپش
روش انتقال :
۱- تماس مستقیم فرد آلوده با فرد سالم
۲- تماس غیر مستقیم از طریق تماس با اشیاء آلوده مثل حوله، شانه، برس، کلاه، روسری، مقنعه، لباس، ملحفه متکا و اسباب بازی که توسط فرد آلوده استفاده شده است.
علایم آلودگی به شپش سر :
الف- مشاهده رشک یا شپش در موهای سر
ب- وجود خارش شدید در ناحیه سر بخصوص در کنار گوش و پشت سر
ج- وجود عفونت میکروبی ثانویه به دلیل خارش ناحیه سر
د- بیقراری مخصوصاً در کودکان
ه- کهیر ناشی از خونخواری شپش خصوصاً در ناحیه گردن
راه های پیشگیری :
* رعایت بهداشت فردی و شست و شوی مرتب سر و بدن حداقل هفته ای یکبار
* تمیز نگه داشتن محیط زندگی
* شانه زدن موها در هوای آزاد روزی چند مرتبه
* عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران بخصوص در مدارس، خوابگاهها و سرباز خانه ها
* داشتن کیف شخصی در هنگام مراجعه به آرایشگاهها
* وسایل شخصی و پوششی نظیر کلاه، روسری و… باید با ماشین لباسشویی در درجه حرارت بالا شسته و خشک شوند در غیر اینصورت باید به مدت ۳۰ دقیقه با آب جوشانده شوند تا شپشها و رشکها از بین بروند.
* درمان به موقع افراد آلوده جهت پیشگیری از آلوده شدن دیگران
* بررسی سایر اعضاءخانواده بیمار یا کسانی که با وی در تماس بوده اند و درمان آنها در صورت وجود بیماری
درمان :
جهت درمان پدیکلوز معمولا” از شامپوی پرمترین یک درصد استفاده می شود. در صورتیکه آلودگی بیش از یک نفر باشد جهت جلوگیری از آلودگی مجدد ، درمان دسته جمعی و همزمان بسیار مهم است .
طریقه استفاده از شامپوی پرمترین :
- در ابتدا باید سر را با شامپو معمولی شسته تا آلودگی موها از بین برود سپس موها را ( ساقه مو و کف سر ) با یک یا … قاشق مربا خوری شامپو پرمترین ۱ درصد آغشته می کنیم. لازم است پس از ده دقیقه موها، با آب ۴۰ درجه شسته و با شانه های دندانه ریز شانه گردند تا شپشهای بالغ مرده و رشکها از موها جدا شوند. بعد از یک هفته در صورتیکه مجددا” شپش در سر مشاهده گردید یک نوبت دیگر شامپو پرمترین به همان روش قبل استفاده می شود. ضمنا” باید مواظب بود تا از تماس شامپو با گوش، چشم، دهان، بینی، زخمهای باز و بریدگی جلوگیری شود و در صورت هر گونه تماس با این نقاط، فورا” شسته شود.
- توصیه های خود مراقبتی برای پیشگیری از ابتلا به شپش :
- اگر خود یا یکی از افراد خانواده مبتلا به شپش شدید به مرکز بهداشتی و درمانی و یا پزشک مراجعه نمایید
- در صورتی که یک نفر در خانواده مبتلا به شپش شد باید کلیه افراد خانواده بررسی شده و دسته جمعی درمان شوند
- اگر مدیر و یا مسئول مراکز تجمعی مانند مدارس، مهد کودک، زندان، سربازخانه، آسایشگاه سالمندان و معلولین، خوابگاهها هستید در صورت بروز شپش در مرکز تحت پوشش تان به مرکز بهداشت و یا خانه بهداشت اطلاع دهید
- استحمام مرتب و منظم، شانه کردن موهای سر در روز به دفعات مختلف، تمیز کردن و شستشوی منظم برس و شانه و لباس ها، روسری و کلاه و دیگر وسایل شخصی از اصول مهم پیشگیری از شپش می باشد.
- خودداری از تماس مستقیم و استفاده از کلاه، شانه،برس، شال، روسری،حوله، لوازم خواب و لباس های با افراد آلوده تاکید می شود.
- در هنگام ورزش و بازی و سایر فعالیت ها در مدارس یا ورزشگاهها برای پیشگیری از آلودگی به شپش لباسهای هر فرد به طور جداگانه تا اتمام ورزش در کیسه پلاستیکی نگاهداری شود.
۱ – چرا با وجود افزایش سطح بهداشت عمومی ، شپش سر بین کودکان و دانش آموزان بشدت افزایش یافته است ؟ آلودگی به شپش سر دارای انتشار جهانی و در تمام گروههای سنی وجود دارد و محدود به طبقه خاص اقتصادی و اجتماعی نیست اما معمولا” در کودکان سنین مدرسه ۵ تا ۱۴ سال و در دخترها بیشتر از پسرها بیشتر دیده می شود. و رعایت بهداشت عمومی به تنهایی جهت کنترل کافی نیست .
۲ – چرا در مهد کودک ها و مدارس نظارت کافی از نظر بررسی بهداشت موی کودکان انجام نمی پذیرد ؟ جهت کنترل پدیکلوز طبق برنامه کشوری معاینات ادواری با شروع بازگشایی مدارس از کلیه دانش آموزان توسط مراقبین بهداشتی مدارس و کارکنان بهداشتی درمانی انجام می گیرد . قابل ذکر است که آلودگی می تواند در هر مکان و زمان و در افراد خانواده و دوستان و . . . صورت گیرد و در اماکن تجمعی مثل مدارس و مهد کودک بدلیل تماس و تراکم بیشتر گسترش یابد .
۳ – چه کسانی به شپش سر مبتلا می شوند و نشانه های آلودگی و راههای پیشگیری چیست ؟ همه افراد در معرض ابتلا به شپش سر هستند و محدود به طبقه خاص اقتصادی و اجتماعی نیست .
علائم آلودگی شامل : مشاهده رشک یا شپش در موهای سر ، وجود خارش شدید در ناحیه سر بخصوص در کنار گوش و پشت سر ، وجود عفونت میکروبی ثانویه به دلیل خارش ناحیه سر ، بیقراری مخصوصا” در کودکان ، کهیر ناشی از خونخواری شپش خصوصا” در ناحیه گردن
راههای پیشگیری : رعایت بهداشت فردی و شست و شوی مرتب سر و بدن حداقل هفته ای یکبار ، تمیز نگه داشتن محیط زندگی ، شانه زدن موها در هوای آزاد روزی چند مرتبه ، عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران بخصوص در مدارس، خوابگاهها و سرباز خانه ها ، داشتن کیف شخصی در هنگام مراجعه به آرایشگاهها ، درمان به موقع افراد آلوده جهت پیشگیری از آلوده شدن دیگران ، بررسی سایر اعضاءخانواده بیمار یا کسانی که با وی در تماس بوده اند و درمان آنها در صورت وجود بیماری ، وسایل شخصی و پوششی نظیر کلاه، روسری و… باید با ماشین لباسشویی در درجه حرارت بالا شسته و خشک شوند در غیر اینصورت باید به مدت ۳۰ دقیقه با آب جوشانده شوند تا شپشها و رشکها از بین بروند.
۴ – روش علمی درمان شپش سر چیست ؟ مهمترین داروی انتخابی در درمان شپش فراورده های پرمترین (شامپو پرمترین ۱%) می باشد درصورت آلودگی بیش از یک نفر در خانواده ، مدارس و . . . درمان دسته جمعی و همزمان تاکید می شود بطوریکه ابتدا باید سر را با شامپو معمولی شسته تا آلودگی موها از بین برود سپس موها را ( ساقه مو و کف سر ) با یک تا دو قاشق مربا خوری شامپو پرمترین آغشته می کنیم. لازم است پس از ده دقیقه موها، با آب ۴۰ درجه شسته و با شانه های دندانه ریز شانه گردند تا شپشهای بالغ مرده و رشکها از موها جدا شوند. بعد از یک هفته در صورتیکه مجددا” شپش در سر مشاهده گردید یک نوبت دیگر شامپو پرمترین به همان روش قبل استفاده می شود. ضمنا” باید مواظب بود تا از تماس شامپو با گوش، چشم، دهان، بینی، زخمهای باز و بریدگی جلوگیری شود و در صورت هر گونه تماس با این نقاط، فورا” شسته شود.
۵ – روشهای عامیانه درمان شپش سر کدامند ؟ جهت درمان رعایت دقیق اصول بهداشت فردی، دسترسی و انجام استحمام منظم، کوتاه کردن موها کمک کننده است و در روش عامیانه استفاده از مخلوط آب و سرکه به نسبت ۵۰ % بر روی تمامی موها مالیده و سپس به خوبی ماساژ و بعد از ۲۰-۳۰ دقیقه با آب فراوان و شانه دندانه ریز شستشو شود.
۶ – چه تعداد مدرسه و مهد کودک تحت پوشش و نظارت معاونت بهداشتی گیلان است ؟ همه مدارس و مهد کودک ها دارای مراقب بهداشتی و یا فاقد آن بصورت ادواری و یا گزارش مورد بیماری ، در برنامه مدون آموزشی ، غربالگری ، بیماریابی و درمان می باشند .
۷ – وضعیت تعداد ناظران بهداشتی مدارس چگونه است ؟ در سطح روستا کلیه مدارس روستایی توسط بهورزان ، کارکنان بهداشتی و پزشکان و مدارس شهری نیز توسط کارکنان بهداشتی و پزشکان تحت پوشش برنامه مراقبت می باشند .
۸ – روند ساز و کار علوم پزشکی برای مقابله با این مشکل بهداشتی شایع در مدارس استان چیست ؟ برپایه آموزش شناخت و تقویت خودمراقبتی از پدیکلوز ، معاینات ادواری ، بیماریابی و درمان دانش آموزان و اولیایشان می باشد .