بررسی عفونت های بیمارستانی مجاری ادراری و روش های پیشگیری از آن

• مقالات علمی
• آخرین بروزرسانی: 23 مهر 1394

[tabs style=”h1″ ]

[tab title=”خلاصه مقاله” icon=”momizat-icon-pencil2″ ]

امروزه عفونتهای بیمارستانی به عنوان یک بیماری جدی مورد توجه خاص بوده و یکی از مسائل و مشکلات مهمی است که فکر و ذهن و وقت زیادی از متخصصین علوم پزشکی را به خود اشغال کرده است. عفونتهای بیمارستانی یک بیماری نیست بلکه بدلیل تنوع آنها، مجموعه ای از بیماریهاست و بیمار ۴۸ ساعت بعد از بستری شدن در بیمارستان به آنها مبتلا می شود.

در بین انواع عفونتهای بیمارستانی ,عفونتهای بیمارستانی مجاری ادراری (Urinary Tract Infection) دارای شیوع بیشتری بوده و حدوداً ۴۰% از کل را شامل می شود. تمام بیمارستانها با این مشکل مواجه هستند و سعی دارند با رعایت مقررات بهداشتی و تلاش مدیران خود و مسئولین کمیته های کنترل عفونتهای بیمارستانی و برنامه ریزی لازم از میزان آن بکاهند. در این مقاله سعی شده تا انواع عفونتهای مجاری ادراری,عوارض آنها، نحوه شروع، علائم، میکروارگانیزمهای منشاء عفونتهای مجاری ادراری، عوامل موثر بر بیماریزایی میکروبها، اقدامات موثر در پیشگیری و اقدامات بهداشتی لازم برای افراد مبتلا مورد بررسی قرار بگیرد.

[/tab]

[tab title=”مشخصات نویسنده” icon=”momizat-icon-pencil2″ ]

[/tab]
[/tabs]

اهداف آموزشی :

عفونت بیمارستانی یکی از مشکلات مهم بیمارستانهاست که هزینه های زیادی را به بیمار و بیمارستان تحمیل می کند و در واقع یک بیماری واگیردار است که هیچ بیمارستانی نسبت به آن مصونیت ندارد .با توجه به اینکه در بین انواع عفونتهای بیمارستانی،عفونتهای بیمارستانی مجاری ادراری از نظر میزان شیوع با ۴۰% ، در اولویت اول قرار دارد، بررسی آن از اهمیت خاصی برخوردار است در حالیکه متاسفانه در بیمارستانهای ایران کمتر به این مسئله توجه میشود . به همین علت برای آگاه سازی بیشتر همکاران بهداشتی و کادر خدمات درمانی در بیمارستانهاو سایر نیروهای دست اندر کار بهداشت و درمان ، این مقاله نوشته شده است تا انشاءالله در پیشبرد هرچه بیشتر اهداف پیشگیری در این زمینه مؤثر واقع شود و گامی هرچند کوچک در جهت مقابله با این مشکل اساسی بویژه در بیمارستانها باشد.

خسارتهای عفونتهای بیمارستانی:

به جهت درک بیشتر اهمیت عفونتهای بیمارستانی در ایالات متحده ، خسارات و هزینه های زیادی را که در اثر این بیماری به موسسات بهداشت و درمان و مردم وارد میشوند را بررسی کرده اند که نتایج آن قابل تامل و دارای ارزش است و آنها عبارتند از:

– ۵% بیماران در طول سال به عفونتهای بیمارستانی مبتلا می شوند.

– ۱۰ -۵ بیلیون دلار خسارات سالانه عفونتهای بیمارستانی است که بیشترین آن مربوط به افزایش مدت بستری بیمار در بیمارستان است که به بیمار تحمیل میشود.

– میانگین کل هزینه های روزانه بیمار در بیمارستان ۵۰۰ دلار است (دارو ،درمان ، اقامت)

– هر بیمار بطور میانگین ۵-۴ روز به علت ابتلا به عفونتهای بیمارستانی بیشتر در بیمارستان بستری میشود البته در مواردی به چند هفته هم ممکن است برسد و میانگین بستری را۱۰-۵ روز محاسبه کرده اند.

– درحالیکه با اجرای مؤثر برنامه های کنترل عفونتهای بیمارستانی ۳۰% آن قابل پیشگیری خواهد بود.(۱۳و۷و۸ )

مجاری ادراری و انواع عفونتهای آن:

مجاری اداری شامل تمام قسمتهایی از بدن انسان است (شامل کلیه، میزنای، مثانه و مجرای خروجی ادرار) که کار تولید، ذخیره سازی و دفع ادار را انجام می دهند.

ادرار بطور طبیعی سترون است و محتوی باکتریها نیست و ممکن است طی عمل دفع آلوده شودویا اینکه وجود مواد معدنی و قندی در آن ، ادرار را محیط مناسبی برای رشد باکتریها می نماید.

عفونت مجاری ادراری یکی از مشکلات بهداشتی و جدی میلیونها نفر در سال می باشد و آمار سالانه و یزیت پزشکان برای رفع این مشکل حدوداً ۶/۹ میلیون مورد می باشد.

زنان بدلیل وضعیت خاص فیزیولوژیکی و بعضاً اطلاعات علمی و بهداشتی کم، مستعدتر هستند و بطورمتوسط در طول زندگی خود ۵ نوبت با این مشکل مواجه میشوند.(۳)

البته ۷۵% UTI مربوط به لوله هایی است که به بدن بیمار متصل میشود. یک بار استفاده ازکاتتر سبب ۱% عفونت ادراری در افراد سالم میشود, ولی در افراد بستری در بیمارستان به ۱۰% می رسد (۱و۱۵).

در یک تقسیم بندی UTI را به دو دسته تقسیم کرده اند:

۱-عفونتهای همراه با استفاده از کاتتر (Catheter Associated)

۲-عفونتهای بدون استفاده از کاتتر(Catheter Associated non )

البته ۷۰% عفونتهای مجاری ادراری در ارتباط با یک بیماری زمینه ایی خاص می باشد.(۱۵)

علائم UTI:

UTI در این خصوص به دو دسته تقسیم می شوند, یکی UTI با علائم و دیگری بدون علائم ، در مورد UTI با علائم ، علائم مربوطه عبارتند از:

۱-دفع ادرار زیاد همراه با درد

۲-احساس سوزش در مثانه و مجرای خروج ادرار حین دفع ادرار

۳- ابری یا شیری شدن ادرار و یا مایل به قرمز اگر خون وارد ادرار شده باشد.

۴- تب که اگر باشد به معنی رسیدن آلودگی به کلیه هاست

۵- درد پهلو ، حالت تهوع ، استفراغ ، اسهال و …

– با انجام آزمایش نمونه ادرار معمولا“ در UTI با علائم، بیشتر از ۱۰ باکتری در هر سی سی ادرار وجود دارد ولی در خصوص UTI بدون علائم ، کمتر از ۱۰ باکتری در هر سی سی در دو نمونه پی درپی وجود دارد.(۳ )

نحوه شروع UTI :

برای شروع یک UTI ، فراهم شدن بعضی شرایطزمینه ایی لازم است, دسته اول کسانی به این بیماری مبتلا میشوند که مبتلا به سنگ کلیه هستند و یا پروستات بزرگ شده دارند و جریان ادرار آنها کاهش یافته است که در این حالتها خطر عفونت خیلی زیاد است. دسته دوم بیمارانی به این عارضه مبتلا میشوند که از لوله های مخصوص تخلیه ادرار (سوند) که به بیمار وصل میشود استفاده کرده باشند که در این شرایط احتمال عفونت مجاری ادراری زیاد شده و با افزایش طول مدت قرارگیری آن در بدن بیمار ،احتمال بروز عفونت مجاری ادراری تا ۱۰۰% افزایش می یابد چون احتمال انتقال عامل بیماریزا به مثانه از مجرای خروج ادرار زیاد است و از طرفی احتمال بالا رفتن از فاصله بین کاتتر و مجرای خروجی ادرار وجود دارد.

عوامل موثری که در بیماریزایی و عفونت ادراری از طریق کاتتر وجود دارد خود به دو دسته تقسیم میشوند، یکی عوامل قابل پیشگیری که عبارتند ازنحوه کاتتر گذاری ،مدت زمان قرارگیری، کیفیت مواظبت از کاتتر وجلوگیری از آلودگی ثانویه آن که از مهمترین اقدامات می باشند و دیگری عوامل غیرقابل پیشگیری مثل جنس مونث، سن بالای افراد وداشتن بیماری زمینه ایی که شرایط را برای وقوع UTI فراهم می نماید.(۱۵)

عوارض UTI :

عوارض UTI عبارتند از:

۱-درد و رنج بیمار

۲-تهدید سلامتی کلیه ها در صورت عفونت کلیه ها

۳- خوب عمل نکردن فیلترهای کلیه و آلوده شدن ادرارسترون

۴- استفاده از دیالیز در مواردی که کلیه پاسخگوی تصفیه خون نباشد.(۳ )

میکروارگانیزم های منشاء UTI :

عفونتهای مجاری ادراری غالباً توسط یک باکتری و یک ارگانیزم ایجاد میشوند. از جمله میکرارگانیزمهای موثر در ایجاد UTI مزمن عبارتند از (۶)

۱- باکتریها ئی نظیرColi , پروتئوس ، سودوموناس ، کلبسیلا ، آنتروباکتر ، آنتروکوکوس ، استافیلوکوکوس که بیشتر از عفونتهای بیمارستانی مجاری ادراری جدا شده اند.

۲-قارچها هم در بیماران دارای کاتتروجود دارندو درصورت بروزشرایط مساعد بخصوص در مورد بیمارانی که طولانی مدت آنتی بیوتیک تراپی میشوند و یا آنهایی که دیابتی هستند می توانند منشاء UTI شوند.

۳- ویروسها کمتر در UTI نقش دارند.(۷ و ۸)

باکتری پروتئوس دریچه های زیر ۵ سال بیشتر شیوع دارد و همراه با کلبسیلا در تشکیل سنگهای ادراری دخالت دارند. و استاف ارئوس و سالمونلا بیشتر از طریق خون کلیه هارا آلوده می کنند.

۱۵- ۱۰ درصد از UTI حاد دارای علائم در خانمهای جوان و مردان سالمند که مشکل پروستات دارند، ناشی از استاف ساپروفتیکوس و ارگانیزم مقاوم به نووبیوسین است .

در یک تحقیق انجام شده که ۴۲۹ نمونه کشت ادرار مثبت (با ۱۰ باکتری به بالا در هر سی سی) مورد بررسی قرار گرفته است به ترتیب باکتریهای منشاء این عفونتها عبارت بودند از :

۱- اشرشیاکلی ۲/۶۷%

۲- کلبسیلا ۴/۹%

۳-سودوموناس ۱/۶%

  در نتیجه اکثر UTI توسط باکتریهای موجود در روده رخ می دهند که از جمله مهمترین باکتریهای گرم منفی از خانواده آنتروباکتریا سه ها می باشند. در غالب تحقیقات انجام شده در خصوص بررسی عوامل بیماریزای ، منشاء و عفونتهای بیمارستانی ثابت شده که بیش از ۵۰% عفونتهای بیمارستانی توسط باکتریهای گرم منفی ایجاد میشوند.(۱۵ )

در بین قارچها هم کاندیداهای غیر آلیبیکانس از شیوع بیشتری برخوردار بوده اند.(۱۵ )

عوامل موثر بر بیماریزایی عوامل بیماریزا در UTI:

این عوامل به دو دسته تقسیم میشوند:

۱-عوامل میزبان شامل سن ، جنس ، ناهنجاریهای آناتومیک و فیزیولوژیک

۲-عوامل بهداشتی شامل استبراء بعد از دفع ادرار ، آسیبهای ناشی از مصرف مواد شیمیایی مثل صابونها ، پاک کننده ها و … بویژه در خانمها.

افراد سالمند و بویژه مسن تر از ۷۰ سال ۱۰ برابر از افراد زیر ۵۰ سال بیشتر دچار عفونتهای بیمارستانی میشوند و تقریباً ۳۷% از کل عفونتهای بیمارستانی متعلق به افراد مسن تر از ۶۰ سال یعنی سالمندان می باشد.

شیوع عفونتهای بیمارستانی در افراد با سن کمتر از ۶۰ سال ۴۳% در حالیکه در افراد با سن بالای ۶۰ سال ۶۳% می باشد.(۱۵ )

در یک تحقیق انجام شده طی ۵ سال در یک بیمارستان عمومی بزرگ، ۷۰۲ مورد UTI شناسایی شد که ۱۶% آن اکتسابی بیمارستانی بود. در بین این بیماران میانگین سنی ۷۶ سال و زنها بیشتر از مردها بودند ( با نسبت ۹/. به یک ). اشرشیاکلی (۵۲%) و کلبسیلا (۱۴%) و گونه های پروتئوس ۹% و سودوموناس از جمله باکتریهای منشاء UTI بودند.(۱۰ )

اقدامات بهداشتی لازم برای افراد مبتلا به UTI:

آب زیاد بنوشید تا دافع ادرار شما هم زیاد شود.

قبل از احساس دفع ادرار اقدام به تخلیه مثانه کنید.

عدم مصرف غذاهایی که ممکن است موجب سوزش و یا ناراحتی مثانه شما شود. نظیر غذاهای محتوی ادویه و کافئین و الکل.

مصرف داروی مورد نیاز تحت نظر پزشک و تا حد دز لازم و کافی

اگر با انجام اقدامات فوق هنوز علائم UTI ادامه داشت حتماً به پزشک مراجعه کنید.(۳ و۴)

بحث ونتیجه گیری :

تشخیص وجود مشکل در هر شرایطی,اولین مرحله در جهت حل آن محسوب میشود ولی در مورد مشکل عفونتهای بیمارستانی می بایست یک گام فراتر عمل کرد وآن پیشگیری از عفونتهای بیمارستانی است .

به همین دلیل تحقیقات انجام شده نشان داده اند که استانداردی پیشگیری الگوئی مناسب به منظور کاهش انتقال میکروارگانیزمها از منابع مشخص و یا غیر مشخص عفونت در بیمارستان می باشد,که می بایست مورد توجه قرار گیرد.در خصوص پیشگیری لزعفونتهای بیمارستانی مجاری ادراری توجه به نکات زیر حائز اهمیت مباشد:(۴و۵و۳ )

۱-ارائه خدما ت پرستاری به موقع و مطالب نقش مهمی در کاهش بروز UTI دارد .

۲- جهت تولید واکسن بر علیه UTI فعالیتهایی انجام شده است و به این نتیجه رسیده اند که در زنان و کودکان مبتلا به UTI، یک پروتئین بنام ایمنوگلوبولین که عامل مهمی درجهت مقابله با UTI است ضعیف شده است، ولی در افراد سالم این پروتئین در مجاری ادراری در حد لازم وجود دارد. ( واکسنهای خوراکی و تزریقی ، تابحال تولید و آزمایش شده اند ) .

۳- رعایت بهداشت توسط افراد نقش مهمی در پیشگیری از UTI بر عهده دارد بخصوص هنگام دفع ادرار که با رعایت بهداشت و نظافت کافی مانع رسیدن باکتریها از مقعد به مجاری ادراری می شوند .

۴- عدم استفاده از کاغذهای رنگی توالت ، استحمام آب جوش ، صابونهای معطر ، دستمالهای غیر بهداشتی

۵- پوشیدن لباسهای از جنس کتان و نپوشیدن لباسهای از جنس نایلون .

۶- اجتناب از فعالیتهای طولانی مدتی که ممکن است که عفونت مثانه را بدتر و تشدید نمایند مثل دوچرخه سواری ، اسب سواری و موتور سواری.

۷- نوشیدن حداقل ۸-۶ لیوان آب یا مایعات در روز.

۸- دفع ادرارهر زمان که احساس دفع ادرار می شود و عدم نگهداری آن برای مدت طولانی

۹- دفع ادرار قبل و بعد از مقاربت انجام شود.

۱۰- خانمها در مدت پریود خود حداقل دو نوبت در روز نوارهای بهداشتی مورد استفاده را تعویض نمایند.(۳ )

سوالات آموزشی :

– میکروارگانیزمهای منشاء عفونتهای بیمارستانی مجاری ادراری به ترتیب فراوانی کدامند؟

– کدام گروه از عفونتهای بیمارستانی در بیمارستانها ، بیشترین شیوع را دارند؟

– چه اقداماتی برای پیشگیری از عفونتهای بیمارستانی مجاری ادراری مؤثرند؟

– انجام چه اقداماتی برای افراد مبتلا به UTI مفید و مؤثر است ؟

– مهمترین علائم عفونت مجاری ادراری را بنویسید؟

 [table id=25 /]